2024-2025 10.Sınıf Biyoloji Dersi 1.Dönem 1.Yazılı Soruları (2021-10-15)

Bu soru, öğrencilerin mayoz bölünme sürecini anlamalarını ve temel kavramları hatırlamayı test etmeyi amaçlamaktadır. Doğru cevap C seçeneği olan "kiyazma"dır. Kiyazma, homolog kromozomların birbirlerine yaklaştığı ve gen alışverişinin gerçekleştiği noktayı ifade eder. Diğer seçenekler (tetrat, sinaps, gamet, karyokinez) mayoz bölünmenin farklı aşamalarını veya terimlerini ifade etmektedir.

Cevap anahtarı "B) Telofaz II" olmalıdır.

Doğru cevap "D) Anafaz I" olmalıdır. Verilen görüntü, homolog kromozomların ayrıldığı ve kutuplara doğru çekildiği "Anafaz I" evresine aittir. Bu evrede homolog kromozomlar ayrışır ve kromozom sayısı yarıya düşer.

Cevap anahtarı "E) I, II ve III" olmalıdır. Verilen bilgilerden, I. ve II. ifadeler doğrudur. I. ifadeye göre, DNA canlıların genetik bilgilerini içeren yapıdır ve organizmaların kalıtımı ve genetik özellikleri DNA moleküllerinde kodlanır. II. ifadeye göre, her canlı türünün DNA miktarı farklı olabilir. Bu, organizmaların komplekslikleri ve genetik çeşitlilikleri ile ilişkilidir. Ayrıca, III. ifade de doğrudur. DNA eşlemesi, interfaz evresinde gerçekleşir ve bu sırada DNA, yeni hücrelere aktarılacak şekilde kopyalanır. Sonuç olarak, I., II. ve III. ifadeler doğrudur ve cevap anahtarı "E) I, II ve III" olmalıdır.

Cevap Anahtarı: E Verilen ifadelerden sadece "E) Dört çeşit hücre bölünmesi vardır" ifadesi doğru değildir. Hücre bölünmesi temel olarak iki türde gerçekleşir: mitoz (somatik hücre bölünmesi) ve mayoz (eşeysel üreme hücreleri bölünmesi). Bu ifade dört çeşit hücre bölünmesi olduğunu belirtse de aslında iki temel türden bahsedilmektedir.

Cevap Anahtarı: D. Verilen ifadelerden "D) Safhalar arasında kati bir sıra vardır" ifadesi doğru değildir. Mitoz bölünme sırasında safhaların kesin bir sırası yoktur, bu nedenle safhalar arasında kesin bir sıra belirlemek mümkün değildir.

Verilen bilgilere göre, orta lamel bitkilerde mitoz bölünmenin anafaz evresinde oluşur. Mitoz, hücre bölünmesinin bir türüdür ve hücrenin iki eşit kız hücreye bölünmesini sağlar. Bitkilerde, özellikle bitki hücrelerinin yapısal özelliği olan hücre duvarı, bölünme sırasında önemli bir rol oynar. Anafaz evresi mitozun üçüncü aşamasıdır ve bu evrede kromozomlar, mikrotübüller tarafından çekilerek hücrenin zıt kutuplarına hareket eder. Bu sırada, bitki hücrelerinde orta lamel olarak adlandırılan bir yapı oluşur. Orta lamel, bitki hücrelerinin yan yana bulunan hücre duvarlarını bir arada tutan ve bitki dokularının yapısal bütünlüğünü sağlayan bir madde tabakasıdır. Anafaz evresinde, kromozomlar ayrıldığında ve yeni hücre duvarları oluşmaya başladığında, orta lamel de yeni hücrelerin birbirine bağlanmasında rol oynar. Sonuç olarak, bitkilerde mitoz bölünmenin orta lamel evresi anafaz evresindedir.

Verilen ifadeler arasında doğru olmayan ifade "E) Kromozomlar ekvator düzlemde tek sıra halinde yerleşir" ifadesidir. Telofaz evresi, hücre bölünmesinin son aşamasıdır ve kromozomlar tekrar çözülerek iplik haline gelir. Kromozomlar ekvator düzlemde tek sıra halinde yerleşmez.

Verilen özelliklere göre, mitoz bölünmenin evresi "Anafaz"dır. Mitoz bölünme, hücrenin çekirdeğinin bölünmesini ve iki eşit kız hücrenin oluşmasını sağlayan hücre bölünme türüdür. Bu evrede, kromozomlar önceki metafaz evresinde hücrenin ortasında hizalanmıştır. Ardından, kardeş kromatitler ayrılır ve kromozom olarak adlandırılan yapılar haline gelirler. Kromozomlar, mikrotübüller tarafından çekilerek hücrenin zıt kutuplarına doğru hareket eder. Anafaz evresinde, kromozomların iki parçası olan kardeş kromatitler birbirinden ayrılır ve her biri yeni oluşacak hücreye gider. Bu ayrılma işlemi, hücrenin bölünmesi ve iki eşit kromozom takımının oluşması için önemlidir. Ayrıca, hücrenin tamamen bölünmüş olduğu, yeni hücrelerin oluşmaya başladığı ve mitozun en dinamik evrelerinden biri olan anafazda kardeş kromatitlerin ayrılması gerçekleşir. Sonuç olarak, verilen özelliklere göre mitoz bölünmenin evresi "Anafaz"dır. Bu evrede, kardeş kromatitler birbirinden ayrılır ve kromozom olarak adlandırılan yapılar hücrenin zıt kutuplarına yönlendirilir.

Cevap Anahtarı: D. Verilen ifadeler arasında doğru olmayan ifade "D) Hücrenin bölünmesi miyoz ile gerçekleşir" ifadesidir. Hücre bölünmesi mitoz ve mayoz olarak adlandırılan iki farklı süreçle gerçekleşir, miyoz bölünme değildir.

Doğru cevap "A) Aşılama" olmalıdır. Aşılama, bitkilerin eşey organlarını kullanmadan iki bitki parçasının birleştirilmesiyle yapılan eşeysiz üreme yöntemidir. Bu yöntemde, ana bitkinin gövde veya dalına, istenilen bir başka bitkinin gövde veya dalı aşılanır. Aşılanan bitki parçası, ana bitkinin kök ve gövde sistemine entegre olur ve buradan beslenmeye başlar. Bu şekilde, aşılanan bitki, ana bitkinin genetik yapısını taşıyan bir klon olarak büyür ve gelişir. Aşılama yöntemi, bitkilerin genetik özelliklerini korumak ve istenilen özelliklerini çoğaltmak için kullanılır. Özellikle tarımsal üretimde ve bahçecilikte yaygın bir şekilde kullanılır. Aşılanan bitkiler, ana bitkinin hastalıklara veya olumsuz çevresel koşullara dayanıklılığını artırabilir veya meyve verimini artırmak gibi istenen özelliklere sahip olabilir.

Verilen ifadeler arasından doku kültürü ile ilgili olanlar "I. İstenilen özelliklere sahip binlerce kopya bitki üretilebilir", "II. Mısır, pirinç, buğday gibi bitkilerin ıslah çalışmalarında yararlanılır" ve "III. Kaybolma tehlikesi olan bitkilerin üretilmesinde kullanılır" ifadeleridir. Bu nedenle doğru cevap A seçeneğidir.

Doğru cevap B seçeneğidir. Verilen açıklama, "Olumsuz şartlara dayanıklı ve bu şartlarda üstü örtü ile kapatılmış hücrelerin şartlar uygunlaşınca gelişerek yeni canlı oluşturması" şeklinde tanımlanan üreme türü, "Sporla üreme" olarak bilinir. Bu süreçte organizmalar spor adı verilen özel hücreler üreterek üremeyi gerçekleştirirler.

Doğru cevap "C) İnsan" olmalıdır. Yenilenme oranı, bir organizmanın kaybettiği dokularını veya organlarını ne kadar hızlı ve etkili bir şekilde yenileyebildiğini ifade eder. İnsanlar diğer canlılara kıyasla yenilenme oranı daha az olan organizmalardır. Örneğin, insanlar kol ve bacak gibi kaybedilen uzuvlarını yenileyemezlerken, bazı canlılar bu tür kayıpları yenileyebilirler. Planarya, deniz yıldızı ve kuşlar gibi bazı canlılar, kaybettikleri uzuvları veya dokuları yenileme yeteneğine sahiptirler. Kertenkeleler de kuyruklarını kırıldığında yenileyebilen canlılardan biridir. Ancak insanlar, vücut yapıları ve biyolojileri nedeniyle bu tür yenilenme yeteneklerine sahip değillerdir.

Doğru cevap "B) Öğlanalar" olmalıdır. Tomurcuklanma, bazı canlılarda görülen bir üreme yöntemidir. Bu üreme şeklinde, canlının vücudunda yeni bireylerin oluşması için tomurcuk adı verilen küçük çıkıntılar oluşur ve bu çıkıntılar zamanla ayrı bir birey haline gelir. Bira mayaları, hidralar, mercanlar ve bazı bitki çeşitlerinde tomurcuklanma ile üreme görülürken, öğlanalar bu üreme yöntemini kullanmazlar.

Eşeysiz bölünerek üreme, canlıların kendi başlarına yeni bireyler oluşturması anlamına gelir ve mitoz bölünme temeline dayanır (İfade I doğru). Bu süreçte, hücrede çekirdek ve sitoplazma bölünmesi gerçekleşir (İfade II doğru). Eşeysiz bölünme, canlının olgunluğa ulaştığı zaman gerçekleşebileceği gibi belirli bir olgunluğa ulaştığında da gerçekleşebilir (İfade III doğru). Bölünme, canlının yapısına göre farklı bölgelerde başlayabilir (İfade IV doğru).

Doğru, özür dilerim. Doğru cevap "A) Ana canlının döllenmesi ile başlar." Eşeysiz üreme, ana canlının döllenmesi olmadan gerçekleşir. Yanlış ifade "A) Ana canlının döllenmesi ile başlar."dır, çünkü eşeysiz üreme döllenme gerektirmez. Diğer ifadeler doğrudur: Yeni canlı ana canlının bire bir aynısı olabilir veya bazı genetik değişiklikler olabilir (İfade B doğru). Eşey organlarına gerek duyulmaz çünkü döllenme olmaz (İfade C doğru). Eşeysiz üreme, kalıtsal çeşitlilik sağlamaz, çünkü bireyler aynı ana canlının genetik materyalini taşırlar ve genetik çeşitlilik oluşmaz (İfade D doğru). Eşeysiz üreme, mitoz hücre bölünmesine dayanır, yani bireyin hücreleri ayrılarak yeni birey oluşturur (İfade E doğru).

Yukarıdaki boşluğa "C) Üreme" gelmelidir. Üreme, canlıların kendilerine benzer bireyler oluşturarak soyunu devam ettirme sürecidir. Canlılar üreme yoluyla yeni nesiller oluştururlar ve genetik materyallerini aktarırlar. Bu süreç, canlı türlerinin devamlılığını sağlar ve populasyonların büyümesine katkıda bulunur. Üreme, canlıların yaşam döngüsünde önemli bir aşamadır ve tüm canlı organizmaların hayatta kalması ve türlerin varlığını sürdürmesi için temel bir gerekliliktir.

Yukarıdaki belirtiler kanser belirtileri arasında gösterilebilir. I. İyileşmeyen veya iyileşmesi geciken yara: Kanser hücreleri normal hücrelerin iyileşme yeteneğini engelleyebilir ve yaraların düzelmesini zorlaştırabilir. II. Olağan dışı kanama: Kanserli dokuların kan damarlarına zarar vermesi sonucu olağan dışı kanama meydana gelebilir. III. Sürekli öksürük ve ses kısıklığı: Akciğer veya gırtlak kanseri gibi solunum sistemi tümörleri, sürekli öksürük ve ses kısıklığına neden olabilir. Bu belirtiler, kanserin erken teşhisi açısından önemli ipuçları olabilir. Ancak, bu belirtiler tek başına kanseri kesin olarak teşhis etmek için yeterli değildir. Bu nedenle, herhangi bir şüpheli belirti veya sağlık sorunu durumunda bir doktora danışmak önemlidir. Erken teşhis, kanserin tedavi edilebilirliğini ve iyileşme şansını artırabilir.

Cevap anahtarı E seçeneğidir. Kansere yakalanma riskini artıran faktörler arasında sigara dumanı, alkol tüketimi, uzun süre güneş ışığına maruz kalma ve uzun süre röntgen ışınına maruz kalma gibi faktörler bulunmaktadır. Ancak, uzun süre oksijen gazına maruz kalma kansere yakalanma riskini artırmamaktadır. Zira oksijen gazı, yaşamsal bir gazdır ve normal yaşamımızda sürekli olarak maruz kaldığımız bir gazdır.

Hücrelerin durdurulmadan sürekli farklılaşması ve bu büyümenin vücudun diğer bölgelerine yayılması olayına "metastaz" denir. Metastaz, kanser hücrelerinin ana tümörden ayrılarak vücudun diğer bölgelerine, özellikle de uzak organlara veya dokulara yayılması sürecidir. Bu durum, kanserin ilerlemesine ve yayılmasına neden olur, bu nedenle kanser teşhisi konan hastaların tedavisi sırasında metastazın kontrol altına alınması ve önlenmesi önemlidir.

Normal canlı yapısında hücre bölünmesi ve yaşlanan hücrelerin yıkılması sıkı bir kontrol mekanizmasıyla gerçekleşir. Ancak, bazı durumlarda bu kontrol mekanizması bozulabilir ve hücreler kontrolsüz bir şekilde bölünmeye başlayabilir. Bu durum, kanserleşme olarak adlandırılır. Kanser, hücrelerin anormal bir şekilde büyümesi ve yayılmasıyla karakterize edilen tehlikeli bir hastalıktır. Kanser hücreleri, normal hücrelerden farklı davranır ve vücudun diğer bölgelerine yayılarak sağlıklı dokuların işlevini bozabilir. Kanserleşme, genetik mutasyonlar, çevresel faktörler veya diğer nedenlerle tetiklenebilir ve hücre döngüsü düzenlemesindeki bir bozukluktan kaynaklanabilir.

Mitoz bölünme, hücrelerin büyümesi, onarımı ve çoğalması için sürekli olarak gerçekleşen bir olaydır. Döllenme sadece eşeyli üremeyle çoğalma sürecinde meydana gelir ve zigot adı verilen döllenmiş yumurta hücresinin oluşmasını içerir. Oysa mitoz bölünme, eşeysiz üreme ve canlı organizmaların büyüme, gelişme, onarım ve doku yenilenmesi gibi süreçlerde meydana gelir. Bu nedenle, E seçeneği olan "Mitoz bölünme sadece döllenme aşamasında gerçekleşir" ifadesi yanlıştır. Diğer ifadeler doğrudur; çünkü çoğu çok hücreli canlıda dokular ve organlar, temel birimi olan hücrelerin birleşmesiyle oluşur. Hücreler, doku ve organ oluşumu için bölünme yeteneğine sahiptir ve yetişkin bir insanda ortalama elli trilyon hücre bulunmaktadır. Zigot ise döllenme meydana geldikten sonra oluşan döllenmiş yumurta hücresidir.

Doğru cevap anahtarı E seçeneğidir: "Homofaz." Verilen aşamaların dördü (Profaz, Metafaz, Anafaz, Telofaz) mitoz bölünmenin aşamalarını temsil eder. Bu aşamalar, hücrenin çekirdeğinin bölünmesini ve kromozomların eşit olarak iki yeni çekirdeğe dağıtılmasını içerir. Ancak, "Homofaz" terimi mitoz bölünme süreciyle ilgili değildir ve yanlıştır. Aslında, "Homofaz" kelimesi bilinen bir biyoloji terimi değildir ve bu nedenle mitoz bölünme aşamaları arasında yer almaz. Diğer dört seçenek (Profaz, Metafaz, Anafaz ve Telofaz) mitoz bölünme aşamalarını doğru bir şekilde temsil eder. Profaz, kromozomların sıkılaşmaya ve çekirdek zarının dağılmasına başladığı aşamadır. Metafaz, kromozomların hücrenin ortasında hizalandığı aşamadır. Anafaz, kromozomların iki yeni hücreye doğru çekildiği aşamadır. Telofaz, yeni çekirdek zarlarının oluştuğu ve hücrenin bölünme işleminin tamamlandığı aşamadır.

Homolog kromozomlar, her biri anne ve babadan gelen aynı genleri taşıyan, boyut ve şekil açısından birbirine benzeyen çift kromozomlardır. Eşleşmiş homolog kromozomlar, zigotun oluşumu sırasında birbirine yapışır ve çift halinde tutulurlar. Bir homolog kromozom anne tarafından gelen diğer homolog kromozom ise baba tarafından gelir. Bu şekilde, organizmanın özelliklerini belirleyen genlerin bir kısmı anneden, bir kısmı babadan gelmiş olur. Homolog kromozomlar, bir organizmanın genetik çeşitliliğini ve kalıtsal özelliklerini sağlar.

Vücut karakterlerini belirleyen genlerin taşındığı kromozomlara otozom denir. Otozom kromozomlar, cinsiyet kromozomları (gonozomlar) dışında kalan ve organizmanın diğer özelliklerini belirleyen genleri içerir. İnsanlarda otozomlar 22 çift olarak bulunur ve vücut hücrelerinde homolog çiftler halinde bulunurlar. Cinsiyet kromozomları ise cinsiyetin belirlenmesinden sorumlu olan X ve Y kromozomlarıdır. Otozomlar, bir organizmanın fiziksel ve biyolojik özelliklerinin büyük bir kısmını kontrol eder ve çoğunlukla cinsiyetle ilgisi olmayan genleri taşırlar.

DNA yapısında bulunan ve çeşitli proteinlerle birleşerek kromozom yapısının korunmasını sağlayan komplekse kromotin denir. Kromotin, DNA'nın temel yapı birimidir ve histon proteinleri ile birleşerek nükleozomları oluşturur. Nükleozomlar daha sonra bir araya gelerek kromatin liflerini meydana getirir ve bu yapı kromozomun temel taşlarından biridir. Kromotin, hücrenin çekirdeğinde, özellikle hücre bölünmesi sırasında kromozomların düzenlenmesinde ve paketlenmesinde önemli bir rol oynar.