10.Sınıf Felsefe Dersi (2. ÜNİTE: FELSEFE İLE DÜŞÜNME) Özeti

Felsefe ile Düşünme

Felsefe, üzerinde düşünülmeye değer temel sorunların çözümü konusunda net cevaplar üretmeyen bir disiplindir. Felsefenin bazı sorunları, İlk Çağ'a kadar uzanmaktadır. Filozoflar, her defasında yeni cevaplar oluşturarak sorunlara yönelik bilgiyi genişletir.

Temel Kavramlar

• Görüş: İnsanların olay, varlık veya ortaya atılan düşüncelere dair anlayışıdır.
• Önerme: Doğru veya yanlış bir yargı bildiren cümlelerdir.
• Argüman: Belli kanıtlara dayanarak ortaya çıkarılan yeni bir yargıdır.
• Tümdengelim: Öncüllerin sonucu zorunlu kıldığı akıl yürütme biçimidir.
• Tümevarım: Öncüllerin sonucu olası kıldığı akıl yürütme biçimidir.
• Analoji: İki şey arasındaki benzerlikten yararlanarak bir sonuca varma biçimidir.
• Tutarlılık: Önermelerin birbirleriyle çelişmemesi durumudur.
• Çelişiklik: Önermelerin birbirleriyle çelişmesi durumudur.
• Gerçeklik: Var olan her şeyin toplamıdır.
• Doğruluk: Bir önermenin gerçeği yansıtması durumudur.
• Temellendirme: Bir düşüncenin veya bir görüşün yol ve yönteminin doğru seçilmesi, tutarlı bir şekilde gerekçelendirerek güçlü argümanlara dönüştürülmesi işlemidir.

Dil Kullanımı

Dil, düşüncenin doğru kurgulanması ve oluşturulan fikrin doğru ifade edilmesine eşlik eder.

Felsefi Sorular Oluşturma

Bir konuyla ilgili felsefi sorular oluşturmak için bazı örneklere göre oluşturulmuş sorular verilecek. Bunlardan yola çıkarak kendi sorularınızı yapılandırmanız istenecektir.

Felsefi Görüşü veya Argümanı Sorgulama

Seçilen metinlerden yola çıkarak yazarın ileri sürdüğü görüş ve argümanları tespit etmeniz ve sınıf içerisinde tartışmanız istenecektir. Ardından kendi seçeceğiniz gazete, dergi, roman, televizyon haberi, tartışma programı veya filmlerde geçen felsefi bir görüşü tespit etmeniz ve bu görüşü temellendiren argümanları sınıf ortamında tartışmaya açmanız istenecektir.

Video Kaynakları

1. Felsefe ile Düşünme
2. Felsefe Nedir?
3. Felsefe Tarihi

Diğer Kaynaklar

• Felsefe - Vikipedi
• Türkiye Felsefe Kurumu
• Felsefe - Türk Dil Kurumu

Akıl Yürütme Nedir?

Akıl yürütme, bir veya daha fazla öncül önermeden hareketle yeni bir önermeye ulaşma işlemidir. Bu, bizim yeni bilgiler edinmemizi ve dünyayı anlamamızı sağlar.

Akıl Yürütme Türleri

• Tümdengelim Akıl Yürütme: Bu tür akıl yürütmede, genel bir yargıdan hareketle tek tek olaylara veya olgulara ilişkin sonuçlara varılır. Örneğin, "Tüm kuşlar uçar" genel yargısından hareketle "Serçe bir kuştur" tek tek olayına ilişkin "O hâlde serçe de uçar" sonucuna varılır.
• Tümevarım Akıl Yürütme: Bu tür akıl yürütmede, tek tek olay ve olgulardan hareketle genel yasalara veya tikel önermeden hareketle tümel önermeye doğru giden akıl yürütme biçimidir. Örneğin, "Metal olan demir ısıtılınca genleşir", "Metal olan bakır ısıtılınca genleşir", "Metal olan alüminyum ısıtılınca genleşir" gibi tek tek olaylardan hareketle "O hâlde bütün metaller ısıtılınca genleşir" genel yargısına varılır.
• Analoji Akıl Yürütme: Bu tür akıl yürütmede, iki farklı nesne veya önerme arasındaki benzerliklere dayanarak çıkarım yapma işlemidir. Örneğin, "Dünya'da ve Mars'ta atmosfer vardır" ve "Dünya'da yaşam vardır" önermelerinden hareketle "O hâlde Mars'ta da yaşam bulunabilir" sonucuna varılır.

Akıl Yürütmenin Geçerliliği ve Sağlamlığı

Akıl yürütmenin geçerliliği, önermelerin mantıksal olarak birbirlerini destekleyip desteklemediğine bağlıdır. Akıl yürütmenin sağlamlığı ise, önermelerin doğruluğuna bağlıdır. Örneğin, "Tüm kuşlar uçar" ve "Serçe bir kuştur" önermeleri mantıksal olarak birbirlerini destekler, ancak "Serçe uçmaz" önermesi yanlış olduğu için akıl yürütme sağlam değildir.

Akıl Yürütmedeki Hatalar

Akıl yürütmede çeşitli hatalar yapılabilir. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Kısır Döngü: Birinci önermenin ikinci bir önermeye atıfta bulunarak desteklenmesine rağmen ikinci önermenin de zaten birinci önermeyle destekleniyor olması hâli.
• Alakasız Sonuç: İddia edilen şeyle alakası olmayan bir sonuç çıkarılması.
• İspatlama Mecburiyeti: Bir şeyin yanlışlığının ispatlanamamış olması nedeniyle doğru olduğunu ya da doğruluğunun ispatlanamamış olması nedeniyle yanlış olduğunu ileri sürmek.
• Yetersiz Örnek: Sınırlı ya da az sayıda örnek ile hemen genelleme yapılması.

Sonuç

Akıl yürütme, yeni bilgiler edinmemizi ve dünyayı anlamamızı sağlayan önemli bir zihinsel faaliyettir. Ancak akıl yürütmede çeşitli hatalar yapılabilir. Bu nedenle, akıl yürütme yaparken dikkatli olmak ve hatalardan kaçınmak önemlidir.

İlgili Kaynaklar

• Akıl Yürütme Türleri
• Akıl Yürütme Türleri
• Akıl Yürütme Nedir?

Felsefede Gerçeklik, Doğruluk ve Temellendirme

Felsefede gerçeklik, insan zihninden bağımsız olarak var olan, varlığı insana bağlı olmayan maddesel gerçekliklerdir. Soyut gerçeklik ise bizzat insanın akılsal ve ruhsal yönüne bağlı olan gerçekliklerdir. Gerçekliğin bir bilgi durumunu işaret etmesi doğruluk kavramını ortaya çıkarır.

Doğruluk

Doğruluk, iki anlamı olan bir kavramdır: olgusal (içerikli) ve formel (biçimsel) doğrulama. Olgusal doğrulama; bir yargının, önermenin gerçeklikle yani yöneldiği nesne ile uyuşmasıdır. Formel doğrulama ise düşüncenin kendi içinde çelişmemesi, tutarlı olması hâlidir.

Temellendirme

Felsefede temellendirme denince öncelikle gelişigüzel bir açıklama değil akıl yürütme, ele alı- nan soruna ilişkin kanıtlama veya çürütme anlaşılır. Filozoflar, felsefi problemlere yönelik -matematikçilerde olduğu gibi- nihai çözüm formülleri yoktur. Filozoflar, temellendirmeyle problemlere yönelik kendi eleştirel görüş- lerini felsefede mantıksal olarak gerekçelendirir.

Sonuç

Felsefede gerçeklik, doğruluk ve temellendirme kavramları, felsefenin temel kavramları arasında yer alır. Bu kavramlar, felsefenin temel sorularına cevap arayışında önemli bir rol oynar.

Kaynaklar

• Felsefede Gerçeklik ve Doğruluk
• Felsefede Temellendirme Sorunu

Konuşma, Düşünme ve Yazma

Giriş: Konuşma, düşünceleri başkalarına aktarma anlamına gelir. Konuşma sayesinde ferdin zihin dünyasından koparak insanlığa mal olan düşünceler, "yazma" yoluyla kalıcı hâle gelmekte ve nesilden nesile intikal etmesi sağlanmaktadır.

Düşünme ve Konuşma Arasındaki İlişki

• Konuşma, düşünülen şeyleri başkalarına aktarma anlamına gelir.
• Düşünceye dayalıdır.
• Bilfiil düşünme, zihin dünyasından çıkarak konuşma ve yazma hâline dönüşmek suretiyle aktif hâle geçen düşünmedir.

Yazma

Yazma, konuşulan şeyleri kalıcı hâle getirmenin bir yoludur.

Nesilden nesile intikal etmesini sağlar.

Sonuç

Düşünme, konuşma ve yazma, insanın temel yeteneklerindendir.

Bu yetenekler, insanın yaratıcı tarafından kendisine bahşedilmiştir.

İnsanların bu yetenekleri varoluş gayelerine uygun bir şekilde kullanmaları beklenir.

• Konuşma, Düşünme ve Yazma
• Düşünmenin Gücü
• Yazmanın Önemi

1. Konuşma, Düşünme ve Yazma
2. Düşünme Nedir?
3. Yazmanın Önemi

Soru

Soru, bir şey hakkında bilgi edinmek için sorulan sözcüktür. Sorular, merak, öğrenme isteği, sorun çözme ve iletişim kurma gibi çeşitli nedenlerle sorulur.

Soru Türleri

• Açık Uçlu Sorular: Bu tür soruların tek bir doğru cevabı yoktur ve cevap veren kişinin düşüncelerini ve fikirlerini ifade etmesine olanak tanır.
• Kapalı Uçlu Sorular: Bu tür soruların tek bir doğru cevabı vardır ve cevap veren kişi yalnızca doğru cevabı seçmelidir.
• Bilgi Soruları: Bu tür sorular, bir konuyla ilgili bilgi edinmek için sorulur.
• Anlama Soruları: Bu tür sorular, bir metnin veya kavramın anlamını anlamak için sorulur.
• Uygulama Soruları: Bu tür sorular, bir bilgiyi veya beceriyi kullanarak bir problem çözmek için sorulur.
• Yaratıcı Düşünme Soruları: Bu tür sorular, yeni fikirler üretmek ve yaratıcı çözümler bulmak için sorulur.

Soru Sormanın Faydaları

• Bilgi edinmek
• Anlamak
• Problem çözmek
• İletişim kurmak
• Yaratıcı düşünmeyi geliştirmek
• Eleştirel düşünmeyi geliştirmek

Soru Sorma Yöntemleri

• Doğrudan Sorma: Bu yöntemde, soru doğrudan kişiye yöneltilir.
• Dolaylı Sorma: Bu yöntemde, soru dolaylı bir şekilde sorulur ve cevap veren kişiye düşünmesi için zaman verilir.
• Açık Uçlu Sorular Sorma: Bu yöntemde, soru açık uçlu olarak sorulur ve cevap veren kişiye düşüncelerini ve fikirlerini ifade etmesine olanak tanır.
• Kapalı Uçlu Sorular Sorma: Bu yöntemde, soru kapalı uçlu olarak sorulur ve cevap veren kişi yalnızca doğru cevabı seçmelidir.
• Bilgi Soruları Sorma: Bu yöntemde, soru bir konuyla ilgili bilgi edinmek için sorulur.
• Anlama Soruları Sorma: Bu yöntemde, soru bir metnin veya kavramın anlamını anlamak için sorulur.
• Uygulama Soruları Sorma: Bu yöntemde, soru bir bilgiyi veya beceriyi kullanarak bir problem çözmek için sorulur.
• Yaratıcı Düşünme Soruları Sorma: Bu yöntemde, soru yeni fikirler üretmek ve yaratıcı çözümler bulmak için sorulur.

Sonuç

Soru sormak, bilgi edinmek, anlamak, problem çözmek, iletişim kurmak ve yaratıcı düşünmeyi geliştirmek için önemli bir araçtır. Sorular, doğru şekilde sorulduğunda, cevap veren kişinin düşünmesini ve öğrenmesini teşvik eder.

Felsefi Bir Görüşü veya Argümanı Sorgulama

Fikrin gücü, dayanıklılığı ve geçerliliği argümanların gücüne bağlıdır. Sağlam fikirler, sağlam ve inandırıcı argümanlarla desteklenir. Bir fikrin geçerliliğini değerlendirebilmek için aşağıdaki adımlar izlenebilir:

Görüş ve Argümanı Sorgulama

• Düşünce ve eleştiriler, sağlam bilgi ve görülere, doğru öncüllere ve geçerli akıl yürütme biçimlerine dayanmalıdır.
• Metin çözümleme, metnin doğru anlaşılması için önemlidir.
• Metinde geçen temel görüşler, önermeler, kavramlar ve argümanlar analiz edilmelidir.
• Çıkarımların akıl ve mantık ilkelerine uygunluğu kontrol edilmelidir.
• Birden fazla argümana başvurulmuşsa, bunların temellendirilmesi ve ikna ediciliği değerlendirilmelidir.

  Kitaptaki Altı Çizili Cümleler

  • Kitaptaki altı çizili cümleler, okuyucunun metinle etkileşime geçtiğini gösterir.
  • Altı çizili cümleler, önemli yerleri vurgulamak, fikirleri desteklemek, çelişkileri tespit etmek vb. amaçlarla kullanılır.
  • Kitapta cümlelerin altını çizmek, düşünce avcılığı yapmak ve fikirlerin izini sürmek gibidir.
  • Güçlü argümanlar, sağlam fikirleri desteklerken, zayıf argümanlar kolayca dağılabilen fikirleri oluşturur.
  • Argümanlar, temel fikre ulaştıran basamaklardır ve felsefi fikirler genellikle birçok argümanın üzerinde yükselir.
  • Kitaplardaki işaretlemeler, kişinin algı ve bilgi düzeyinin artmasına yardımcı olur.

    Sonuç

    Felsefi bir görüşü veya argümanı sorgulamak, düşünme becerilerini geliştirmek ve eleştirel düşünceyi teşvik etmek için önemlidir. Kitaptaki altı çizili cümleler, metinle etkileşime geçmenin bir yolu olarak kullanılabilir ve fikirlerin izini sürmeye yardımcı olabilir.

    Yararlı Kaynaklar Bir Argümanı Nasıl Sorgulayabiliriz? Felsefi Bir Görüşü veya Argümanı Sorgulama (Felsefe Gen Ders Notları)

    Felsefede Soru Türleri

    Felsefi düşünmenin temelini sorular oluşturur. Sorular, bilgi arayışını tetikler ve düşünceyi derinleştirir. Felsefede sorular iki ana kategoriye ayrılır: olgusal sorular ve biçimsel sorular.

    Olgusal Sorular

    Olgusal sorular, dünyada ne olduğuna ilişkin sorulardır. Bu sorular, gözlem veya deney yoluyla yanıtlanabilir. Örneğin, "Avustralya'da kara kuğular var mıdır?" veya "Su nelerden oluşur?" gibi sorular olgusal sorulardır.

    Biçimsel Sorular

    Biçimsel sorular, matematik ve mantık gibi biçimsel bilimlerle ilgili sorulardır. Bu sorular, öncüllerden sonuçların çıkarımını (tümdengelim) olanaklı yapan dönüşüm kuralları ve kapsam kuralları gibi kavramlarla ilgilenir. Örneğin, "Satrançta şah yalnız bir kere ilerleyebilir mi?" veya "Doğru önermelerin birleşimi her zaman doğru bir önerme midir?" gibi sorular biçimsel sorulardır.

    Sonuç

    Olgusal sorular ve biçimsel sorular, felsefedeki iki ana soru türüdür. Bu sorular, bilgi arayışını tetikler ve düşünceyi derinleştirir. Felsefi düşünmenin temelinde bu sorular yer alır.

    İlginizi Çekebilecek Kaynaklar

    Felsefede Soru Türleri (YouTube videosu) Felsefede Soru Türleri (web sitesi makalesi)