10.Sınıf Astronomi ve Uzay Bilimleri Dersi (4. ÜNİTE AY VE GÜNEŞ’İN GÖRÜNÜR HAREKETLERİ) Özeti

Güneş'in Günlük Görünür Hareketi

Güneş, Dünya etrafında hareket etmiyor. Dünya, Güneş etrafında yörüngede dönüyor ve Güneş'in konumu buna göre değişiyormuş gibi görünüyor.

Güneş'in Tutulum Çemberi

Güneş, Dünya etrafındaki yörüngesinde hareket ederken, gökyüzünde bir dairesel yol izler. Bu dairesel yola "tutulum çemberi" adı verilir.

• Güneş'in tutulum çemberi üzerindeki hareketi sonucu, gök küresinin görünümü de değişime uğrar.
• Güneş'in bir yıllık hareketi incelendiğinde tutulum çemberinin 13 takımyıldıza karşılık geldiği görülür.
• Burç takımyıldızları adı verilen bu takımyıldızları, Güneş'in tutulum çemberi boyunca bulunan takımyıldızlardır.

Güneş'in Eşlek Kon Sayıları

Güneş'in tutulum çemberi üzerindeki konumunu belirlemek için, sağ açıklık ve dik açıklık kavramları kullanılır.

• Sağ açıklık, Güneş'in Dünya'nın ekvatorundan ne kadar uzaklıkta olduğunu gösterir.
• Dik açıklık, Güneş'in Dünya'nın ekvatoruna göre ne kadar yukarıda veya aşağıda olduğunu gösterir.

Gece-Gündüz Süreleri

Güneş'in tutulum çemberi üzerindeki konumu, Dünya'daki gece-gündüz sürelerini etkiler.

• Güneş, ekvatorun üzerindeyken, gece-gündüz süreleri eşittir.
• Güneş, ekvatorun kuzeyindeyken, gündüz süresi gece süresinden uzundur.
• Güneş, ekvatorun güneyindeyken, gece süresi gündüz süresinden uzundur.

Sonuç

Güneş'in günlük görünür hareketi, Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesinden kaynaklanır. Güneş'in tutulum çemberi üzerindeki hareketi, gök küresinin görünümünü değiştirir ve gece-gündüz sürelerini etkiler.

Kaynaklar

• https://www.youtube.com/watch?v=yR1dm5-KFqw
• https://www.astro.soton.ac.uk/outreach/sunmove.html

Gökyüzündeki Nesnelerin Hareketleri

Gök cisimlerinin bir gün boyunca gökyüzünde yaptığı hareketin günlük hareket olarak tanımlandığını biliyorsunuz. Günlük hareketin dışında Ay, Dünya çevresinde izlediği yörünge ile aylık hareket gerçekleştirir.

Ay'ın Görünür Hareketi

• Ay, Dünya’nın uydusu olduğunu ve Dünya çevresindeki bir tam dolanımını yaklaşık 27,5 günde tamamladığını 5. sınıf fen bilimleri dersi “Güneş, Dünya ve Ay” ünitesinde öğrenmiştiniz.
• Ay’ın Dünya’nın yörünge düzlemi ile Ay’ın yörünge düzlemi arasında 5°'lik açı olduğunu fark etmiş olmalısınız. Bu düzlemlerin kesim noktalarına düğüm noktaları adı verilir. Ay’ın Dünya’nın yörünge düzleminin güneyinden kuzeyine geçtiği nokta, çıkış düğümü; kuzeyinden güneyine geçtiği nokta ise iniş düğümü olarak tanımlanır.
• Ay’ın yörüngesin- deki açısal hız, uzak bir yıldıza göre her gün doğuya doğru yaptığı kaymaya eşittir.
• Ay’ın dolanma hareketine ait bu değerler şekil üzerinde yandaki gibi gösterilebilir. Açısal hız değeri; açısal hız = 360° / 27,321061 açısal hız , 13°,17’dir.

Ay’ın Evreleri

• Ay, Dünya etrafında dolanırken herhangi bir anda A noktasında bulunsun. Ay bu noktada iken Dünya üzerindeki bir gözlemcinin, Ay üzerinde X noktasını gözlemlediğini düşünelim.
• Ay sadece Dünya etrafında dolan- ma hareketi yapıyor olsaydı gözlemci belirli bir süre sonra X noktasını X'' noktasında gözlemlerdi.
• Oysa gerçekte durum böyle değildir. Ay A' noktasına geldiğinde gözlemci X noktasını X′ noktasında gözlemler. Ay’ın yörüngesini çembersel kabul ettiğimizde AX // A′X′′ olacağı için olur.
• Bu durum, Ay’ın kendi ekseni etrafında döndüğünü, bu dönüş süresinin yörün- gesindeki dolanım süresine eşit olduğunu gösterir.
• Söz konu- su eşitlik nedeniyle Dünya’dan bakan bir gözlemci Ay’ın hep aynı yüzünü gözlemler.

Sonuç

Ay’ın günlük ve aylık hareketi, Dünya’dan farklı şekillerde gözlemlenmesine neden olur. Ay’ın evreleri, Güneş’ten aldığı ışığı Dünya’mıza yansıtan ve bu şekilde gözlemlenen Ay’ın, Güneş’ten ışık alma durumuna göre farklı şekillerde gözlemlenmesine verilen addır.

Ay ve Güneş Tutulması