11.Sınıf Psikoloji Dersi (3.ÜNİTE ÖĞRENME, BELLEK, DÜŞÜNME) Özeti

Öğrenme

Öğrenme, bir kişinin çevresiyle etkileşime girerek bilgi, beceri ve tutum kazanmasıdır.

Öğrenme Türleri

• Klasik koşullanma: Belli bir uyarıcının diğer bir uyarıcı ile birlikte tekrar tekrar sunulması sonucu ilk uyarıcının tek başına sunulduğunda ikinci uyarıcıya verilen tepkiyi oluşturmasıdır.


• Örüntüleme koşullanma:
Başlangıçta nötr olan bir uyaran, koşullandırılmış uyaranla birlikte tekrar tekrar sunulmasıyla koşullandırılmış tepkiyi oluşturan uyarıcı haline dönüşür.

• Gözlem yoluyla öğrenme:
Başka birinin davranışlarını gözlemleyerek öğrenmedir.

• Bilişsel öğrenme:
Yeni bilgileri anlama, yorumlama ve hatırlama yoluyla öğrenmedir.

• Motor öğrenme:
Bedensel becerileri öğrenmedir.

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler

• Öğrenenle ilgili etkenler:
Motivasyon, dikkat, ilgi, algı, bellek vb.

• Öğrenme ortamıyla ilgili etkenler:
Öğretmenin nitelikleri, öğrenme araç ve gereçleri, fiziksel ortam vb.

• Öğrenilen konu ile ilgili etkenler:
Konunun zorluğu, anlamı, ilgisi vb.

Sonuç

Öğrenme, insan hayatının her alanında önemli bir yere sahiptir. Öğrenme sayesinde yeni bilgiler ve beceriler kazanır, tutum ve davranışlarımızı değiştirebilir, çevremizdeki dünyayı daha iyi anlayabiliriz.

Öğrenme Psikolojisi

Öğrenme, bireyin bilgi, beceri ve davranışlarındaki kalıcı değişikliklere yol açan deneyimler sonucunda ortaya çıkan bir süreçtir.

Öğrenme Türleri

• Klasik Koşullama: Uyaran-tepki arasındaki ilişkiye dayanan öğrenme türüdür. Pavlov'un köpeği deneyiyle gösterilmiştir.
• Operant Koşullama: Davranışın sonuçlarına göre öğrenme türüdür. Skinner'ın fare deneyiyle gösterilmiştir.
• Çağrışımsal Öğrenme: İki uyaran arasında ilişki kurarak öğrenme türüdür. Tolman'ın labirent deneyiyle gösterilmiştir.
• Gözlem yoluyla Öğrenme: Başkalarını izleyerek öğrenme türüdür. Bandura'nın Bobo bebek deneyiyle gösterilmiştir.

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler

• Olgunlaşma: Öğrenmenin gerçekleşmesi için gerekli bedensel ve zihinsel yeterliliğe sahip olmaya olgunlaşma denir.
• Kaygı: Kaygı bir huzursuzluk hissi, nedeni bilinemeyen bir korkudur. Belirli bir düzeydeki kaygı, organizmayı olumlu etkiler.
• Transfer: Önceden öğrenilenlerin, sonradan öğrenilenleri etkilemesine transfer (geçiş) denir.
• Öğrenilecek Malzeme ile İlgili Etkenler: Öğrenilecek konunun anlamlı olması, öğrenmeyi kolaylaştırır.
• Öğrenme Yöntemi ile İlgili Etkenler: Ara vererek çalışmak, hiç ara vermeden çalışmaktan daha etkilidir.

Öğrenme Stratejileri

• Dikkat: Duyusal bellekten gelen bilginin kısa süreli belleğe geçmesini sağlayan ilk şart dikkattir.
• Tekrar: Kısa süreli belleğin gelişmesi için gerekli olan etkenlerden biri de tekrardır.
• Anlamlandırma: Anlamlandırma stratejileri, bilginin ezberlenmesini değil anlamlı bir bütün olarak uzun süreli belleğe kodlanmasını sağlar.
• Yürütücü Biliş: Bireyin, kendi zihinsel becerilerinin farkında olup bu becerilerine uygun öğrenme yöntemlerini seçebilmesidir.
• Duyuşsal Strateji: Öğrencilerin kendilerine uygun öğrenme stratejileri belirlemeleri tek başına yeterli değildir. Öğrenmede güdüsel ve duygusal etmenlerden kaynaklanan engeller de vardır. İşte bu engelleri kaldırmak için kullanılan yöntemlere duyuşsal stratejiler denir.

Sonuç

Öğrenme, bireyin yaşamı boyunca devam eden bir süreçtir. Öğrenme psikolojisi, öğrenmeyi etkileyen faktörleri ve öğrenme stratejilerini inceleyen bilim dalıdır.

Bellek Türleri

Bellek, öğrenilen bilgilerin saklanması ve gerektiğinde geri çağrılması yetisidir.

Duyumsal Bellek

Belleğin başlangıç aşamasını oluşturur. Duyu organlarına çevreden gelen bilgileri alan ve çok kısa bir süre saklayan bellektir. Örneğin dışarıdan gelen korna sesi çok kısa bir süre kulakta yankılanır ve kaybolur. Duyumsal belleğe gelen bu bilgi dikkat çeker ve ilgi uyandırırsa kısa süreli belleğe aktarılır.

Özellikleri

• Çok kısa sürelidir. Bilgileri en fazla bir saniye saklar.
• Kapasitesi sınırsızdır.
• Çevreden alınan uyarıcıların birebir kopyasıdır.

Kısa Süreli Bellek

Duyusal kayıtta var olan bilgileri kısa süreliğine tutan, anlamlandıran, düzenleyen, zenginleştiren ya da duyusal bilgilerin üzerine eklemeler yapan yani aktif olan bellektir. Bu yüzden çalışma belleği ya da işleyen bellek olarak da bilinir.

Özellikleri

• Bilgileri en fazla 20-30 saniye saklar.
• Kapasitesi sınırlıdır. 5 veya en fazla 9 öge hatırlanır.
• Kısa süreli bellekte bir bilgi unutulmuşsa geri gelmez.
• Genelde bilgiler görsel ve işitsel olarak depolanır.

Uzun Süreli Bellek

Uzun süreli bellek, yeni gelen bilgilerin eskilerle ilişkilendirilerek saklandığı yerdir. Uzun süreli bellekteki bilgilerin hatırlanması kısa süreli bellekteki kadar kolay değildir. Bu yüzden bilgilerin uzun süreli bellekte saklanma biçimi önemlidir.

Özellikleri

• Bilgileri sınırsız bir süre saklar.
• Kapasitesi sınırsızdır.
• Bilgiler anlamlandırılmış ve işlenmiş olarak depolanır.
• Bilgiler hatırlandığında yeniden işlenir ve değiştirilebilir.

Sonuç

Bellek, öğrenmenin ve öğrenilen şeyleri biriktirmenin ön koşuludur. Bellek sayesinde insanlık, zengin bir bilgi birikimini nesilden nesile aktarmaktadır. Bellek türleri, bilgilerin saklanması ve geri çağrılması süreçlerinde önemli rol oynar.

Bellek

Bellek, öğrenilen bilgilerin depolanması ve geri çağrılmasıdır.

Belleğin Temel İşlevleri

Belleğin üç temel işlevi vardır: kodlama, depolama ve geri çağırma.

• Kodlama: Bilgilerin belleğe yerleştirilebilmesi için zihinde sayı, sembol, formül ve şemaların oluşturulmasına kodlama denir.
• Depolama: Kodlanarak belleğe yerleştirilen bilgilerin uzun süreli bellekte saklanmasına depolama denir.
• Geri Çağırma: Uzun süreli bellekte depolanan bilgilerin gerektiğinde hatırlanmasına geri çağırma denir.

Belleğin Türleri

Bellek, üç ana türe ayrılır: kısa süreli bellek, uzun süreli bellek ve iş belleği.

• Kısa süreli bellek: Kısa süreli bellek, bilgileri geçici olarak depolayan bir bellek türüdür. Kısa süreli bellekteki bilgiler genellikle 20-30 saniye süreyle saklanır.
• Uzun süreli bellek: Uzun süreli bellek, bilgileri uzun süreli olarak depolayan bir bellek türüdür. Uzun süreli bellekteki bilgiler genellikle yıllarca saklanabilir.
• İş belleği: İş belleği, kısa süreli bellek ve uzun süreli belleğin birlikte çalıştığı bir bellek türüdür. İş belleği, bilgileri geçici olarak depolayarak işleme ve geri çağırma işlemlerini gerçekleştirir.

Unutma

Unutma, uzun süreli bellekte saklanan bilgilerin geri getirilememesidir. Unutmaya neden olan faktörler şunlardır:

• Bilgilerin kullanılmaması ve tekrar edilmemesi
• Bilinçaltına atma (güdülenmiş unutma)
• Ket vurma (bozucu etki)

Bellek Hakkında İlginç Bilgiler

• Bir insanın kısa süreli belleği ortalama 7 saniyedir.
• Uzun süreli belleğimiz sınırsızdır.
• Uyku belleğimizi güçlendirir.
• Stres belleğimizi zayıflatır.
• Egzersiz belleğimizi güçlendirir.
• Yeni şeyler öğrenmek belleğimizi güçlendirir.

Bellek Hakkında Video ve Diğer Kaynaklar

• Bellek Nasıl Çalışır?
• Bellek Nasıl Çalışır? (WebMD)
• Bir Kötü Alışkanlığı Nasıl Kırabiliriz? (TED)

Bellek ve Unutma

Bellek, duyularla elde edilen bilgileri kodlamayı, saklamayı ve geri çağırmayı içeren zihinsel bir süreçtir. Unutma ise, bellekte depolanmış bilgilerin zamanla kaybolması veya erişilememesidir.

Bellek Çeşitleri

• Kısa süreli bellek: Bilgileri birkaç saniye veya dakika boyunca saklar.
• Uzun süreli bellek: Bilgileri birkaç dakika ile birkaç yıl arasında veya ömür boyu saklar.

Unutmaya Neden Olan Faktörler

• Zaman: Bilgiler zamanla unutulur.
• Kullanmama: Kullanılmayan bilgiler unutulur.
• Aşırı bilgi: Çok fazla bilgi belleği aşırı yükler ve unutmaya neden olur.
• Stres: Stres, belleği olumsuz etkileyebilir.
• Yaş: Yaşlandıkça bellek zayıflar.
• Uyku eksikliği: Uyku eksikliği bellek bozukluklarına neden olabilir.
• Beslenme: Yetersiz beslenme bellek zayıflığına neden olabilir.

Bellek Geliştirme Teknikleri

• Tekrar: Bilgileri tekrarlamak, bellekte saklanmasını sağlar.
• Gruplama: Bilgileri gruplayarak bellekte saklamak daha kolaydır.
• Görselleştirme: Bilgileri görselleştirerek bellekte saklamak daha kolaydır.
• Hikâye oluşturma: Bilgileri bir hikâye ile ilişkilendirilerek bellekte saklamak daha kolaydır.

Bellek Bozuklukları

• Demans: Bellekte ciddi bozulmaya neden olan bir hastalıktır.
• Alzheimer: Demansın en yaygın türüdür.
• Parkinson: Bellekte bozulmaya neden olabilen bir hastalıktır.
• Huntington: Bellekte bozulmaya neden olabilen bir hastalıktır.

Sonuç

Bellek, öğrenme ve düşünme için önemli bir zihinsel süreçtir. Unutma ise, bellekte depolanmış bilgilerin zamanla kaybolması veya erişilememesidir. Bellek, çeşitli faktörlerden etkilenebilir ve çeşitli tekniklerle geliştirilebilir. Bellek bozuklukları ise, bellekte ciddi bozulmaya neden olan hastalıklardır.

Düşünme

Düşünme, soyutlamalara ulaşma, kavram oluşturma ve problem çözme işidir. Düşünmenin gerçekleşebilmesi için aşağıda belirtilen yapı taşlarının olması gerekir.

Düşünmenin Yapı Taşları

• İmge (hayal): Duyu organları aracılığı ile algılanan nesne ve olayların zihne yansıyan görüntüsüdür.
• Sembol (simge): Zihindeki imge ve düşünceleri temsil eden işaretlerdir.
• Kavram: Zihindeki imge ve semboller başlangıçta somut ve tekildir. Somut ve tekil olan imge ve semboller yeni tecrübelerle, yaşantılarla soyut ve genel hâle gelir.
• Kategoriler: Zihindeki imge, sembol ve kavramlar; aralarındaki benzerlik ve farklılıklara göre sınıflandırılır ve belli kategorilere ayrılır.

Problem Çözme

Problem, hedefe ulaşmada karşılaşılan engeldir. Problem çözme süreci aşağıdaki aşamalardan oluşur:

1. Hazırlık aşaması: Problem yorumlanır ve çözüm için bilgi ve malzeme toplanır.
2. Kuluçka aşaması: Çözülemeyen problemler bir süre beklemeye alınır. Bu dönemde kişinin dikkati başka alana kaymıştır ancak bilinçaltı süreçler hâlâ problemle uğraşmaktadır.
3. Kavrayış aşaması: Çözüm aniden zihinde netleşir. Birey bu aşamada problem için yeni bir çözüm üretir.
4. Değerlendirme aşaması: Bulunan çözüm değerlendirilir. Çözüm işe yaramazsa süreç başa döner.

Dil ve Düşünme

Dil, insanların duygu, düşünce ve isteklerini sadece ses ya da yazı ile değil; davranışlar, jestler, mimikler, işaretler vb. aracılığı ile yansıtan iletişim ve anlaşma aracıdır. Dil aynı zamanda düşünceleri biçimlendirme işlevine de sahiptir.

Zekâ

Zekâ, doğrudan gözlenemeyen ve karmaşık bir yapıdır. Farklı bakış açılarını savunan kuramlar tarafından farklı şekillerde tanımlanır.

Tek Etmen Kuramı

Zekâ; soyut düşünme, problem çözme, çevreye uyma yeteneği gibi genel bir zihin gücüdür.

Çift Etmen Kuramı

Zekâ, genel bir zihin gücü yanında çeşitli alanlardaki özel yeteneklerin oluşturduğu güçtür.

Çok Etmen Kuramı

Zekâ, birçok özel yeteneğin bir araya gelmesinden oluşan genel bir zihin seviyesidir.

Kalıtım ve Çevrenin Zekâ Üzerindeki Etkileri

Zekâ, kalıtım ve çevrenin etkileşimiyle şekillenir. Özdeş ikizler üzerinde yapılan çalışmalar, genetik ile çevrenin yani doğuştan donanım ile edinilmiş donanımın zekâyı birlikte tayin ettiğini gösterir.

Sonuç

Düşünme, problem çözme ve zekâ, insan yaşamının önemli yönleridir. Düşünme becerilerimizi geliştirmek ve zekâmızı en iyi şekilde kullanmak için çeşitli yollar deneyebiliriz.

Kaynaklar

• Düşünme Nedir?
• Problem Çözme Aşamaları
• Dil ve Düşünme
• Zekâ ve Kalıtım

Zekâ

Zekâ, öğrenme, anlama, problem çözme ve yeni fikirler üretme becerilerinin bir ölçüsüdür. Zekâ, doğuştan gelen ve sonradan öğrenilen faktörlerin etkileşiminin bir sonucudur.

Zekânın Türleri

Zekâ, genellikle tek etmenli veya çok etmenli olmak üzere ikiye ayrılır.

Tek Etmenli Zekâ Kuramı

Tek etmenli zekâ kuramına göre, zekâ tek bir genel yetenektir. Bu yetenek, her türlü zihinsel etkinlikte kullanılır. Tek etmenli zekâ kuramının en önemli temsilcisi Charles Spearman'dır.

Çok Etmenli Zekâ Kuramı

Çok etmenli zekâ kuramına göre, zekâ birden fazla yeteneğin birleşimiidir. Bu yetenekler, birbirlerinden bağımsız olarak çalışabilirler veya birbirlerini etkileyebilirler. Çok etmenli zekâ kuramının en önemli temsilcileri Howard Gardner ve Robert Sternberg'dir.

Zekânın Ölçülmesi

Zekâ, çeşitli testlerle ölçülebilir. Bu testler, bireyin problem çözme, anlama, öğrenme ve yaratıcılık gibi zihinsel becerilerini ölçer. Zekâ testlerinin en yaygın olarak kullanılanları şunlardır:

• Stanford-Binet Zekâ Testi
• Wechsler Zekâ Testi
• Cattell Zekâ Testi
• Raven Progresif Matrisleri

Zekânın Gelişimi

Zekâ, yaşam boyunca gelişebilir. Zekânın gelişimi, genetik faktörler, çevresel faktörler ve eğitim gibi çeşitli faktörlerden etkilenir.

Sonuç

Zekâ, öğrenme, anlama, problem çözme ve yeni fikirler üretme becerilerinin bir ölçüsüdür. Zekâ, doğuştan gelen ve sonradan öğrenilen faktörlerin etkileşiminin bir sonucudur. Zekâ, çeşitli testlerle ölçülebilir ve yaşam boyunca gelişebilir.

Ek Kaynaklar

• Zekâ Nedir?
• Intelligence
• Intelligence

Zekâ ve Yaratıcılık

Zekâ, bir bireyin bilgi edinme, anlama, yorumlama ve kullanma yeteneğidir. Genel zekâ ve özel zekâ olmak üzere ikiye ayrılır. Genel zekâ, kişinin genel olarak bilişsel becerilerinin ölçüsüdür. Özel zekâ ise, kişinin belirli bir alandaki bilişsel becerilerinin ölçüsüdür.

Zekâ Türleri

• Genel zekâ: Kişinin genel olarak bilişsel becerilerinin ölçüsüdür.
• Özel zekâ: Kişinin belirli bir alandaki bilişsel becerilerinin ölçüsüdür.

Zekâ, IQ testleri ile ölçülür. IQ testi, bir kişinin zekâ düzeyini ölçen bir testtir. IQ testleri, kişinin sözel, sayısal, mekansal ve mantıksal becerilerini ölçer.

Yaratıcılık

Yaratıcılık, yeni ve özgün fikirler üretme yeteneğidir. Yaratıcılık, zekâ testlerine yansımayan, zekâ düzeyinden ayrı değerlendirilen bir beceridir. Yaratıcılığın en önemli göstergesi ortaya ürün koymaktır. Bu ürün resim, heykel, herhangi bir buluş, felsefi bir düşünce vb. olabilir.

Yaratıcı Düşünmenin Özellikleri

• Esneklik: Bir probleme verilen cevapların çeşitliliğidir.
• Orijinallik: Cevap:ın farklılığıdır.
• Akıcılık: Bir problemi ayrıntılı ele alabilmek, başkalarının göremediği bağlantıları görebilmektir.

Sonuç

Zekâ ve yaratıcılık, bir bireyin başarısında önemli rol oynayan iki önemli faktördür. Zekâ, kişinin öğrenme ve anlama becerisini ölçerken, yaratıcılık, kişinin yeni ve özgün fikirler üretme yeteneğini ölçer. Her iki faktör de bir bireyin yaşamı boyunca gelişebilir ve geliştirilmelidir.

Ek Kaynaklar

• Zekâ ve Yaratıcılık TED Konuşması
• Yaratıcılık Nedir?

Yaratıcı Kişilik Özellikleri

Yaratıcılık, yeni ve orijinal fikirler üretme yeteneğidir. Yaratıcı insanlar genellikle meraklı, açık fikirli ve risk almaya isteklidirler. Zorluklar karşısında yılmazlar ve başarısızlıktan korkmazlar.

Yaratıcı Kişilik Özellikleri

• Meraklı ve araştırmacıdır.
• Açık fikirli ve önyargısızdır.
• Risk almaya isteklidir.
• Zorluklar karşısında yılmaz.
• Başarısızlıktan korkmaz.
• Kalıp yargıların dışında ve çok boyutlu düşünür.
• Yaratıcı bireyin kelime hazinesi geniştir.
• Gerginlik ve belirsizliğe karşı tahammül düzeyi yüksektir.

Sonuç

Yaratıcılık, birçok alanda başarı için önemli bir faktördür. Yaratıcı insanlar yeni fikirler üreterek, sorunları çözerek ve yenilikler yaparak toplumun gelişimine katkıda bulunurlar.

Youtube linki: https://www.youtube.com/watch?v=q_61mJC9zqc Diğer kaynak linki: https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-mysteries-of-love/201709/the-creative-personality