Lise Mantık 1.Dönem 2.Yazılı (Klasik)

Mantık için düşünme kadar dil de önemlidir. Düşünceyi aktaran dildir. Bu nedenle ikisi arasında kopmaz bir bağ vardır. Düşünce dilsel formlar olarak incelenebilir, dil aracılığı ile aktarılabilir. Düşüncenin mantık kurallarına uygunluğu dil aracılığı ile denetlenir. Mantık doğru düşüncenin ilkelerini belirler. Bu ilkelere uymayan düşünce doğru olarak kabul edilmez. Sorgulayan, merak eden, düşünen ve bilgi üreten insan ürettiği bilginin doğruluğundan da emin olmak ister. Mantık bilgilerin denetlenmesini, var olan bilgilerden yeni bilgilerin ortaya çıkarılmasını sağlar. Bu açıdan bakıldığında, dil ile mantık arasında sıkı bir ilişki vardır. Dil, mantığın düşünceyi aktardığı araçtır. Mantık, dili kullanarak düşünceyi biçimlendirir ve düzenli bir hale getirir.

Mantık, doğru düşünmenin ilkelerini belirler. Bu ilkeler, düşüncenin mantık kurallarına uygunluğunu ifade eder. Düşüncenin mantık kurallarına uygun olması, düşüncenin doğruluğunun bir göstergesidir. Mantık kurallarına uygun olmayan düşünce, tutarsız, çelişkili ve geçersizdir. Bu tür düşünce doğru olarak kabul edilmez. Bu açıdan bakıldığında, mantık doğru düşünmenin temelini oluşturur. Mantık, doğru düşünmenin ilkelerini belirleyerek düşünceyi tutarlı, çelişkisiz ve geçerli hale getirir.

* Tümdengelimde, önermelerin doğruluğu kesindir. Tümevarımda ise, önermelerin doğruluğu kesin değildir.

Eleştirel düşüncede, doğru düşünmenin kurallarına uyularak bilgi değerlendirilir. Mantık ise, doğru düşünmenin kurallarını belirler. Bu nedenle, eleştirel düşüncenin mantık ile ilişkisi oldukça yakındır.

Modern mantık, Francis Bacon'ın tümevarım yöntemini savunan görüşlerinden etkilenmiştir. Modern mantık, Aristoteles mantığından farklı olarak, genel önermelerin doğruluğunun kanıtlanması yerine, özel önermeler aracılığıyla genel önermelerin elde edilmesini amaçlamaktadır.

Aristoteles mantığı, genel önermelerin doğruluğunun kabulü üzerine kuruludur. Bu nedenle, bilimsel yöntemin temelini oluşturan tümevarım yöntemine yetersiz kalmaktadır. Rönesans döneminde yapılan eleştiriler sayesinde, bilimin deney ve gözleme dayalı bir yöntemle ilerlemesi mümkün olmuştur. Bu da, bilimin gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır.

Kavramlar, genel ve tekil olmak üzere ikiye ayrılır. Genel kavramlar bir sınıfın tümüne veya aynı türden varlıkların ortak özelliklerine karşılık gelir. Tekil kavramlar ise tek bir varlığı karşılar. Örneğin "insan" genel bir kavramdır, çünkü tüm insanları kapsar. "Ali" ise tekil bir kavramdır, çünkü tek bir kişiyi ifade eder.

Kavramlar, somut ve soyut olmak üzere ikiye ayrılır. Somut kavramlar, gerçek bir şeyin zihindeki tasarımıdır. Örneğin "insan" somut bir kavramdır, çünkü gerçek dünyada var olan bir şeyin tasarımıdır. Soyut kavramlar ise varlıkların ortak özelliklerinden soyutladığımız tasarımlardır. Örneğin "adalet" soyut bir kavramdır, çünkü gerçek dünyada var olmayan bir şeyin tasarımıdır.

"Canlı" kavramı "hayvan" kavramını tam olarak kapsar. Örneğin, bütün hayvanlar canlıdır ve bazı canlılar hayvandır.

Önerme, kendisinde bir şeyin doğrulandığı ya da yanlışlandığı cümledir. Bu cümlede "Meyve ve sebzeler enerji kaynağıdır." ifadesi doğru ya da yanlış bir yargı bildirir. Bu nedenle bu cümle bir önermedir.

Hiçbir insan ölümsüz değildir. önermesi tümel olumsuz bir önermedir. Bu önermenin karşıt önermesi tümel olumlu bir önermedir. Bu nedenle, bu önerme ile eşdeğer olan önerme de tümel olumsuz bir önermedir.

Bazı insanlar dürüst değildir. önermesi tikel olumsuz bir önermedir. Bu önermenin düz döndürülmesi tikel olumsuz bir önermedir. Bu nedenle, bu önerme ile eşdeğer olan önerme de tikel olumsuz bir önermedir.

Büyük öncül, "ırmak yağmurlu ya da güneşlidir" ayrık öncüllü kıyastır. Bu kıyas sonucunda sonuç olumludur. Küçük öncül, "ırmak güneşli değildir" önermesidir. Bu önerme olumsuzdur. Bu nedenle, ırmak yağmurludur. Yağmurlu bir ırmak sizi taşıyamaz.

Küçük öncül, "ırmak donmuştur" koşullu önermesidir. Bu önerme olumsuzdur. Büyük öncül, "donmayan şey beni taşıyamaz" ayrık öncüllü kıyastır. Bu kıyas sonucunda sonuç olumsuzdur. Bu nedenle, ırmak sizi taşıyamaz.

1. Basit önermelerden oluşan kıyaslara basit kıyas da denir. 2. Büyük öncülün ön bileşeni doğruysa sonuç da doğru olabilir, yanlış olabilir. 3. Ayrık öncüllü kıyaslarda büyük öncül iki basit önermeden oluşur ve veya bağlacı ile bağlanır. 4. İkilemde, büyük öncül iki koşullu önermeden oluşur ve ve bağlacı ile bağlanır. 5. Eksik önermeli kıyaslarda, öncüllerden biri gizlenmiştir ve bu gizlenen önerme genellikle büyük öncüldür. 6. Koşullu kıyaslarda, büyük öncül koşullu önermedir ve ise bağlacı ile bağlanır. 7. Tümel kıyaslarda, büyük öncül tümel önermedir ve tüm bağlacı ile başlar. 8. Basit önermelerden oluşan kıyaslara basit kıyas da denir. 9. Ayrık öncüllü kıyaslarda, büyük öncüldeki iki basit önerme veya bağlacı ile bağlanır. 10. İkilemde, küçük öncül ayrık önermedir ve veya bağlacı ile bağlanır.