Coğrafya Lise 10.Sınıf 1.Dönem 1.Yazılı Soruları

Doğru cevap E şıkkıdır. İfadelerin hepsi doğrudur: I. "Vertisoller yüksek tarımsal potansiyel özelliğine sahiptir." ifadesi doğrudur çünkü vertisoller, verimli toprak özelliklerine sahip olabilirler. II. "Vertisoller sulama verimli olabilir." ifadesi de doğrudur çünkü vertisoller, su tutma kapasitesi yüksek topraklardır ve sulama için uygun olabilirler. III. "Vertisoller Trakya’da karakepir, Anadolu'da ise taş doğuran toprak denir." ifadesi de doğrudur. Vertisollerin farklı bölgelerdeki isimleri belirli coğrafi terimlerdir.

Bu sorunun cevabı "B) I ve II" olmalıdır. Çünkü Bafra ve Çarşamba, Karadeniz kıyılarında bulunan yerleşim yerleridir. Çukurova ise Türkiye'nin güneyinde yer alan bir bölgedir ve Karadeniz kıyılarıyla ilgisi yoktur. Dolayısıyla, sadece I ve II seçenekleri Karadeniz kıyılarında görülen yerleşim yerlerini içermektedir.

Doğru cevap "E) I, II ve III" olmalıdır. Çünkü verilen toprak türleri (Kahverengi Orman, Kırmızı (TerraRossa) ve Kahverengi Kestane Renkli Bozkır) zonal topraklara aittir ve farklı iklim bölgelerinde bulunabilirler.

C şıkkı yanlıştır. "Laterit topraklar kireççe zengin topraklar değildir." Laterit topraklar genellikle kireç açısından fakir, yani kireçsiz topraklardır. Bu topraklar, içerdikleri demir oksitlerinden dolayı kırmızımsı bir renge sahiptirler.

Kalker, tortul bir kayaç türüdür. Genellikle denizel ortamlarda biriken kireçli organizma kalıntıları ve minerallerin birleşimiyle oluşur. Kalker, tortul kayaçlar arasında yer alırken, granit, gnays ve bazalt gibi diğer seçenekler magmatik veya metamorfik kayaçlardır.

C şıkkındaki ifade aktif volkanlarla ilişkilendirilen fay kaynakları hakkındadır. Fay kaynakları, genellikle tektonik hareketler sonucu oluşan kırıklar boyunca yeraltı sularının yeryüzüne çıktığı kaynaklardır. Ancak, aktif volkanların bulunduğu alanlarda oluşan kaynaklar fay kaynakları değil, volkanik kaynaklardır. Bu tür kaynaklar, yeraltı sularının yeraltında ısınıp yüzeye çıkması sonucu oluşur. Doğru ifade "C) Aktif volkanların bulunduğu alanlarda suların yeraltında ısınıp yeryüzüne çıkmasıyla oluşmuş kaynaklara fay kaynakları denir." şeklinde olmalıdır.

Açıklamada bahsedilen göl türü, yerkabuğu hareketleri sonucu meydana gelen çöküntü alanlarına suların dolması sonucu oluşan göllerdir. Bu tür göller, tektonik hareketler nedeniyle oluşur ve tektonik göller olarak adlandırılır. Diğer seçeneklerde bahsedilen göl türleri farklı oluşum mekanizmalarına sahiptir.

Göllerin su tuzluluğu, iklim koşulları, arazi yapısı, gölün beslenme kaynağı gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir. Ancak gölün bulunduğu mevsim suyun tuzluluğunu etkilemez. Tuzluluk, genellikle gölün beslenme kaynağı ve drenaj özellikleri gibi faktörlere bağlı olarak belirlenir.

Kıta sahanlığı, kıyıdan başlayarak belirli bir derinliğe kadar olan deniz tabanı bölgesini ifade eder. Genellikle kıyılara yakın bölgelerde yer alır. Okyanuslarda kıta sahanlığı genellikle daha dar ve sığdır, çünkü okyanuslar derin deniz çukurları ve yükseltiler ile karakterizedir. Denizlerde ise kıta sahanlığı daha geniş olabilir.

Metamorfik kayaçlar, önceden var olan kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç altında fiziksel ve kimyasal değişimler geçirerek oluşurlar. Kuvarsit, gnays, mermer ve şist metamorfik kayaçlara örnek olarak verilebilirken, kalker ise tortul kayaçlardan biridir ve metamorfizma sürecine tabi tutulmadan oluşur.

Organik tortul kayaçlar bitki ve hayvan kalıntılarının birikimiyle oluşurken, şist metamorfik bir kayaç türüdür ve yüksek sıcaklık ve basınç altında başka kayaçların değişime uğramasıyla oluşur. Dolayısıyla, şist organik tortul kayaçlara örnek değildir.

Doğru cevap E) Yalnız III'dür. Çünkü I. Magmatik kayaçlar, magmanın soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaçlardır ve II. Sedimenter kayaçlar, çeşitli maddelerin bir araya gelip birleşmesi veya çökelmesi sonucu oluşan kayaçlardır. III. Metamorfik kayaçlar ise yüksek sıcaklık ve basınç etkisi altında mevcut kayaçların değişime uğramasıyla oluşan kayaçlardır.

Doğru cevap D) I, II ve III'dür. I. Doğru: Kayaçlar, bir veya birden fazla mineralin birleşerek oluşturduğu yapıya kayaç denir. II. Doğru: Kayaçlar, yer kabuğunu oluşturan ana unsurlardır. III. Doğru: Kayaçları inceleyen bilim dalı petrografidir.

İfadelerin içeriğine göre yanlış olan ifade "D) Buzul devri başlamıştır." Bu ifade diğerlerine kıyasla yanlış olanıdır. Çünkü Buzul devri, Pleistosen dönemine işaret ederken, diğer ifadeler diğer jeolojik olaylarla uyumlu gibi görünmektedir.

İlk bakışta yanlış olan ifade "E) Penga kıtası oluşmuştur."dır. Jeolojik zamanlarda Pangaea adı verilen tek bir süper kıta, sonrasında da dağılarak günümüzdeki kıtalara dönüşmüştür. Penga kıtası ifadesi yanlıştır.

İç çekirdeğin basınçtan dolayı sıvılaştığı düşünülmektedir ifadesi yanlıştır. İç çekirdek, yüksek basınca rağmen katı halde bulunur.

Doğru cevap E) astenosfer olmalıdır. Astenosfer, yer kabuğunun altında bulunan ve plastik benzeri özelliklere sahip katmandır. Bu katman, levha tektoniği ve yer kabuğunun hareketiyle ilgili önemli bir rol oynar. Dolayısıyla, boşluğa "E) astenosfer" ifadesi gelmelidir.

İki geçirimsiz tabaka arasında biriken suyun sondaj yoluyla yeryüzüne çıkarılmasıyla oluşan kaynağa artezyen kaynağı denir.

Buzul kaynağı, kaynak oluşum türleri arasında yer almaz. Kaynaklar genellikle yer altı sularının yüzeye çıkması sonucu oluşurken, buzul kaynağı buzulların erimesi sonucu oluşan su kütlelerini ifade eder.

Doğru cevap D) Gayzer kaynağı'dır. Gayzerler, yer altında bulunan ısıtılmış suyun zaman zaman yüzeye fışkırarak yükseldiği doğal termal kaynaklardır. Diğer tüm seçenekler ise çeşitli doğal kaynak türlerini temsil etmektedir.

Doğru cevap D) I ve II'dir. Hem Amazon nehrinin hem de Kongo nehrinin akım rejimi düzenlidir. İkisi de yıl boyunca nispeten sabit bir akım hızına sahiptir ve mevsimsel olarak büyük dalgalanmalar göstermezler. İndus Nehri ise monsoon yağışlarının etkisiyle daha dalgalı bir akım rejimine sahiptir.

Yapay set gölleri, farklı amaçlarla inşa edilen göllerdir. Bu amaçlar arasında elektrik elde etmek, sulama ihtiyacını gidermek ve içme suyu ihtiyacını gidermek gibi nedenler yer alır. Dolayısıyla, I, II ve III numaralı amaçlar yapay set göllerinin yapım amaçları arasındadır.

Doğru cevap A) Kaldera gölleri'dir. Kaldera gölleri, büyük ölçekli volkanik patlamalar sonucu oluşan ve genellikle kraterin çökmesiyle oluşan göllerdir. Patlama sonucu oluşan kalderalar, zamanla su birikebilecek derin çukurlara dönüşebilir ve kaldera gölleri oluşabilir. Bu tür göllerin örnekleri Yellowstone Gölü ve Crater Gölü gibi yerlerde görülebilir.

Karstik çukurlar, kolye gibi kolay eriyebilen kayaçlarının (genellikle kireç taşı) yer altındaki suların etkisiyle oluştuğu çukurlardır. Bu tür çukurlarda sular birikerek karstik göller oluşur. Bu göller, yer altı suyunun yer yüzeyine çıkması sonucu meydana gelir ve kireç taşı çözünerek çukurların oluşumuna katkı sağlar.

Balkaş Gölü, tektonik oluşumlu bir göldür ve diğer seçenekler gibi volkanik, tuzlu veya diğer sebeplerle oluşmamıştır.

Doğal set gölleri, çeşitli doğal faktörlerin etkisiyle oluşan göllerdir. Bu faktörler arasında volkanik faaliyetler, buzulların erimesi, alüvyon birikintileri ve kıyı erozyonu yer alır. Yapay set gölleri ise insan müdahalesi sonucu oluşturulan göllerdir, örneğin baraj inşasıyla oluşturulan rezervuarlar bu kategoriye girer.

Barajlar, insan müdahalesiyle inşa edilen yapay göllerdir. Karstik göller, kireçtaşı gibi çözünür kayaçların erimesi sonucu oluşan doğal göllerdir. Buzul gölleri, buzulların erimesiyle oluşan doğal göllerdir. Tektonik göller, yer kabuğunun kırılma zonlarında oluşan doğal göllerdir. Set gölleri, akarsuların taşıdığı alüvyonların birikmesi sonucu oluşan doğal göllerdir.

Fazla sularını denizlere boşaltan göllerin sularının tuzlu ve acı olduğu ifadesi doğru değildir. Bu tür göllerin suları genellikle tuzlu olmaz, çünkü fazla suyun buharlaşması sırasında geride kalan tuzlar denizlere taşınmaz.

Cevap: C) Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu tuzluluk oranı artar. Bu ifade yanlıştır. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu tuzluluk oranı azalır. Bu nedenle C şıkkı doğru değildir. Diğer ifadeler doğrudur.

Renkli kum taşı ve çakıl taşlarından oluşan tortul tabakaların oluşturduğu yapı "Gökkuşağı" olarak adlandırılır. Bu terim, çeşitli renkli katmanların tabakalar halinde bir araya gelmesi sonucu oluşan renkli kayaç yapılarını ifade eder.