10.Sınıf Coğrafya 1.Dönem 2.Sınav (Test)

Verilen bilgilere göre, yerin iç yapısını oluşturan katmanlardan Sial, yüzey katmanı olarak tanımlanır. Sial katmanının kalınlığı dağlık bölgelerde artar, sıcaklığı 5000°C dolaylarında, yoğunluğu 13-14 gr/m³ düzeyindedir. Ayrıca, Sial katmanının bilişiminde silisyum ve magnezyum bileşikleri yoğun olarak bulunur. Dolayısıyla, verilen bilgiler Sial katmanına aittir.

İsveç'in yükselmesi ve Japonya kıyılarının alçalması gibi olaylar, yer kabuğundaki genel seviye değişikliklerini ifade eder. Bu tür genel seviye değişikliklerine Epirojenez denir. Orojenez, yer kabuğundaki kıvrımların oluşumunu ifade ederken, depremler ve volkanizma daha yerel olaylara işaret eder. Rüzgarlar ise bu tür büyük yer kabuğu değişikliklerine neden olmazlar. Dolayısıyla, İsveç ve Japonya'daki bu genel seviye değişikliklerini açıklamak için en uygun iç kuvvet Epirojenezdir.

Dünya'nın yer kabuğundaki levhaların hareketinin nedeni mantoda gerçekleşen konveksiyonel akıntılardır. Mantonun altında sıcak maddeler yükselirken soğuk maddeler batma eğilimindedir. Bu akıntılar, yer kabuğundaki levhaları birbirine yaklaştırabilir (sıkıştırıcı hareketler) veya birbirinden uzaklaştırabilir (açıcı hareketler). Bu nedenle, yer kabuğundaki levhaların hareketinin ana nedeni mantodaki konveksiyonel akıntılardır.

Verilen bilgilere göre, kutuplara yakın alanlar ve yüksek dağ kesimlerinde buzulların etkisi altında oluşan yer şekilleri daha yaygındır. Bu nedenle buzul aşındırma ve biriktirme şekilleri, Kanada, Norveç, Finlandiya ve Arjantin gibi buzul bölgelerine daha yakın ülkelerde daha sık görülme eğilimindedir. Meksika ise bu buzul bölgelerinden oldukça uzak bir ülkedir. Dolayısıyla, Meksika'da buzulların oluşturduğu şekillerin daha az görüldüğünü söyleyebiliriz.

Kömür, bitki ve organik malzemenin yıllar boyunca yer altında çürümesi ve basınç altında fosilleşmesi sonucu oluşan bir kayaç türüdür. Bu nedenle kömür kayaçları genellikle içerisinde bitki fosilleri veya diğer organik kalıntılar bulundurur. Kayaçların içerisinde fosil bulundurma potansiyeli, bu organik malzemelerin fosilleşmesi ile ilişkilidir.

Verilen dünya haritasına göre, gösterilen okyanuslar sırasıyla Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu'dur. Bu nedenle, doğru sıralama A seçeneğidir.

Verilen bilgilere göre, eski akarsu vadilerinin deniz seviyesinin yükselmesi sonucunda sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipini tanımlamaktadır. Bu tür kıyı tiplerine Ria denir. Örneğin, İstanbul ve Çanakkale boğazları, eski akarsu vadilerinin deniz seviyesinin yükselmesi sonucu oluşan Ria tipi kıyılardır.

Verilen resimdeki kıvrımlı yapı, A ile gösterilen bölümüne antiklinal denir. Antiklinal, yer kabuğunun kıvrılarak yükseldiği bir yapıdır. Bu tür yapılar, iç kuvvetlerin etkisi altında tabakaların yukarı doğru kıvrılması sonucu oluşur. Diğer seçenekler, farklı yer şekillerini veya yapıları temsil ederler.

Doğru cevap B) Platoların büyük çoğunluğu kireçtaşları üzerinde oluşmuştur. Yanlış olan ifade bu cümlenin bir parçasıdır. Açıklamaları aynen bırakabilirsiniz: Türkiye'nin yer şekilleri hakkında verilen diğer ifadeler doğrudur: A) Kuzeydeki ve güneydeki dağ sıraları kıyıya paralel uzanır. C) Kırılma yoluyla oluşan dağlar daha çok Batı Anadolu’da görülür. D) Büyük kıyı ovaları akarsu biriktirmesi ile oluşmuştur. E) Geniş platolar daha çok iç bölgelerde yer alır. Ancak B seçeneğinde belirtilen "Platoların büyük çoğunluğu kireçtaşları üzerinde oluşmuştur" ifadesi yanlıştır. Türkiye'nin farklı bölgelerindeki platoların oluşumunda farklı kayaç türleri etkilidir.

Sorunun doğru cevap anahtarı "B) Hörgüç kaya" olmalıdır. Çünkü rüzgarların etkisiyle oluşan yer şekilleri arasında, "Hörgüç kaya" çöllerde daha sık görülen bir oluşumdur. Tafoni, barkan, şahit kaya gibi yer şekilleri de rüzgar erozyonunun etkisiyle çöllerde görülebilir.

Heyelanlar, toprak tabakasının altındaki ana kayayla birlikte kaymasına neden olan doğal olaylardır. Heyelanların oluşmasına etki eden faktörler arasında eğimli yamaçların varlığı, toprak yapısının gevşek ve killi özellikte olması, tortul tabakaların eğim yönünde uzanması ve yoğun yağışlar gibi faktörler bulunur. Ancak bitki örtüsünün orman olması, heyelanların oluşmasına etki eden faktörlerden biri değildir. Aksine, ormanlar toprak erozyonunu azaltarak heyelanları önleyebilir.

Şekilde numaralandırılmış coğrafi özelliklerin doğru verilip verilmediği kontrol edilirken, IV - Delta yanlış verilmiştir. Şekilde IV numarası ile gösterilen özellik aslında bir ria tipi kıyıdır, delta değildir. Delta, bir nehrin denize döküldüğü yerde oluşan çamur ve kum birikintileri ile karakterize edilirken, ria kıyıları eski akarsu vadilerinin deniz seviyesinin yükselmesi sonucu sular altında kalmasıyla oluşur.

Taş kömürünün oluşumu, diğer olaylara göre daha uzak bir tarihe dayanır. Taş kömürü, milyonlarca yıl süren bitki kalıntılarının çürümesi ve gömülmesi sonucu oluşur. Bu süreç, çok uzun bir jeolojik zaman dilimini kapsar. Diğer olaylar ise daha yakın zamanlarda gerçekleşmiş veya farklı jeolojik dönemlere aittir.

Doğru cevap E) I, II ve III olmalıdır. Denize dökülen bir akarsunun ağzında birikim şekli oluşabilmesi için aşağıdaki koşullar gereklidir: I. Akarsuyun bol alüvyon (çökelti) taşıması: Akarsu, bol miktarda alüvyon taşıdığında, denize ulaştığında bu malzemeyi birikim olarak bırakır. II. Kıyının sığ (az derin) olması: Sığ kıyılar, akarsu tarafından taşınan alüvyonların birikmesine daha elverişlidir çünkü sığ sularda bu malzemeler kolayca çöker. III. Gel-git genliğinin az olması: Gel-git olayları, kıyıdaki su seviyesinin değişmesine neden olur ve bu durum bazen birikim şekillerinin oluşumunu etkileyebilir. Bu nedenle gel-git genliğinin az olması da birikim şekilleri için olumlu bir koşuldur. Dolayısıyla, I, II ve III koşullarının sağlanması, denize dökülen bir akarsuyun ağzında birikim şekli oluşmasına yol açar.

Karstik sahalarda yer altı suları, kalker gibi çözünür kayaçlarla etkileşime girerken bu kayaçları eritirler. Daha sonra yer altından yeryüzüne çıkan bu sular, havada kalsiyum karbonatın çökelmesine neden olur. Bu çökelme sonucu oluşan basamaklı birikim şekillerine "traverten" denir. Travertenler, sıklıkla sıcak su kaynaklarının etrafında veya mağaralarda görülürler.

Lapya, suda çözünebilen kayaçların (örneğin kireçtaşı) yaygın olduğu bölgelerde görülen bir yer şeklidir. Lapya, suda çözünebilen kayaçların erozyon ve çökelme süreçleriyle oluşur. Bu süreçte, kireçtaşı gibi çözünür kayaçlar suların etkisiyle çözünerek yer altı suları tarafından taşınır ve yeniden çökelir. Bu çökelme sonucu oluşan düzlükler veya yüzeyler, lapya olarak adlandırılır.

Dünya'nın en derin gölü olan Baykal, en geniş gölü olan Hazar ve deniz seviyesine göre en alçak gölü olan Lut Gölü, hepsi tektonik oluşumlu çanaklar içerisinde yer almaktadır. Bu göller, genellikle levha tektoniğiyle ilişkilendirilen tektonik çanaklar veya çöküntü alanları içerisinde bulunurlar. Bu nedenle bu üç gölün benzer özelliği, tektonik oluşumlu çanaklarda yer almalarıdır.

İç kuvvetler, yer kabuğunun altında etkili olan ve büyük ölçekli yer kabuğu değişikliklerine neden olan kuvvetlerdir. Yunt Dağları'nın yükselmesi, yer kabuğundaki kara parçalarının birbirine çarpıp yükselmesi sonucu gerçekleşen bir iç kuvvet etkisi örneğidir. Bu tür olaylar levha tektoniği süreçleriyle ilgilidir ve iç kuvvetlerin etkisiyle yer kabuğunda kara parçalarının yükselmesi veya alçalması sonucu büyük dağ sistemleri ve sıradağlar oluşabilir. Diğer seçeneklerde ise daha çok dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan yüzey şekilleri bulunmaktadır. Örneğin, falezler deniz erozyonu gibi dış kuvvetlerin etkisiyle oluşurken, mağaralar da yer altı suyu ve kimyasal erozyon gibi süreçler sonucu meydana gelir.

Depremler, genellikle tektonik levha sınırlarında yoğunlaşır. Bu sınırlarda levhaların birbirine yaklaşması, uzaklaşması veya kayması sonucu depremler meydana gelir. Pasifik Okyanusu kıyıları, Akdeniz Havzası ve Himalaya Dağları bu tür levha sınırlarının yoğun olduğu bölgelerdir. Norveç ise bu bölgelerden uzakta bulunan bir ülkedir ve tektonik levha sınırlarından uzak bir konumda yer alır. Bu nedenle Norveç'te deprem görülme riski diğer ülkelere göre daha azdır.

Menderes, ülkemizde görülen yer şekillerinden biridir ve eğim oranının az olduğu alanlarda oluşur. Menderesler genellikle akarsuların yavaşladığı, eğimin düşük olduğu düzlüklerde meydana gelirler. Bu tür yerlerde akarsu, kıvrılmış bir şekilde yavaşça ilerler ve alüvyon (çökelti) biriktirir. Bu süreç sonucu oluşan Menderesler, genellikle verimli tarım alanları olarak kullanılırlar. Diğer seçeneklerde ise eğim oranının daha fazla olduğu ve daha keskin vadilerin bulunduğu yer şekilleri yer almaktadır. Örneğin, Kırgıbayır, Çentik vadi, Boğaz vadi ve Dev kazanı gibi yerler daha dik eğimlere sahiptirler.

Verilen özellikler peribacalarına aittir. Peribacaları, volkanik tüf tabakalarının rüzgar ve su erozyonuyla oluşturduğu konik şekilli yeryüzü şekilleridir. Bu oluşumlar, Kapadokya bölgesi gibi bazalt kayacının bulunduğu bölgelerde yaygın olarak görülürler.

Kıyı taraçaları, deniz seviyesinin değişimine ve kıyı bölgelerindeki epirojenik (kara parçalarının yükselmesi veya alçalması) hareketlere bağlı olarak oluşan kıyı şekilleridir. Epirojenik hareketler, yer kabuğunun büyük ölçekli değişimlerine neden olan iç kuvvetlerin etkisi altında gerçekleşir. Bu hareketler sonucunda kara parçaları yavaşça yükselir veya alçalır, bu da deniz seviyesinin değişmesine ve kıyı taraçalarının oluşmasına yol açar. Diğer seçeneklerde ise farklı yer şekilleri bulunmaktadır ve bu yer şekillerinin oluşumunda epirojenik hareketler etkili değildir. Örneğin, kaldera volkanik bir oluşumdur, sirk gölü buzul erozyonu sonucu meydana gelir, traverten ise kireçli suların çökelmesiyle oluşur.