2024-2025 10.Sınıf Coğrafya Dersi 1.Dönem 1.Yazılı Soruları (2021-10-15)

Haritada işaretli bölgelerde "Kahverengi ve kestane renkli bozkır" toprak tipi görülmektedir. Bu toprak tipi, Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yaygın olarak bulunur. Genellikle ılıman iklimin etkili olduğu bu bölgelerde, ormanlarla kaplı alanlar yerine daha açık bozkırlar görülür. Bu topraklar, bitki örtüsü ve iklim şartlarına bağlı olarak oluşur. Sorunun cevap anahtarı "D) Kahverengi ve kestane renkli bozkır" olmalıdır.

Cevap Anahtarı: E) Podzol Verilen haritada ok ile gösterilen toprak tipi "Podzol"dur. Podzol topraklar, genellikle iğne yapraklı orman bölgelerinde bulunan ve üst tabakasında organik madde birikmiş, alt tabakasında ise mineral maddelerin biriktiği topraklardır.

Doğru cevap "D) Çöl" olmalıdır. Haritada ok ile gösterilen bölgede çöl toprakları bulunmaktadır. Çöl toprakları genellikle kuru ve sıcak iklimlerde bulunur, bitki örtüsü zayıftır ve tarım için uygun değildir.

Cevap Anahtarı: A) Alüvyol topraklar Alüvyol topraklar, akarsu taşımaları sonucu oluşan ve suyun getirdiği minerallerle zenginleşmiş topraklardır. Bu topraklar genellikle akarsu vadilerinde bulunurlar. İklim özellikleri değil, suyun taşıdığı minerallerin birikimi ile oluşur.

Cevap Anahtarı: E) Vertisoller Vertisoller, eski göl tabanlarındaki killi ve kireçli depolar üzerinde oluşan topraklardır. Bu topraklar, yağışın az olduğu dönemlerde kurur ve çatlar. Yüksek kil içeriği nedeniyle suyun emilimi ve tutulumu yüksektir, bu da kuruma ve çatlamalara neden olur. Bu özellikler Vertisoller için karakteristiktir.

Doğru cevap B) Kırmızı renge sahiptir. Olacaktır. Çernezyum toprakları, kırmızı renge sahip olan toprak türlerinden biridir. Diğer açıklamalardaki ifadeler doğrudur ve çernezyum topraklarının genel özelliklerini tanımlar.

Doğru cevap "D) Podzol toprak - Akdeniz iklimi" seçeneğidir. Podzol topraklar genellikle soğuk iklimlerde, özellikle boreal orman kuşağında bulunurlar. Akdeniz iklimi ise daha sıcak ve kuru bir iklim tipidir. Bu nedenle, Podzol topraklarının Akdeniz ikliminde bulunması beklenmez.

Doğru cevap "B) I ve II" seçeneğidir. Zonal toprakların oluşumunda bitki örtüsü (I) ve iklim şartları (II) etkilidir. Yeraltı kaynakları (III) ise bu oluşumda doğrudan etkili değildir.

Doğru cevap A) Kalker'dır. Diğer dört seçenek (Bazalt, Tüf, Andezit ve Sünger taşı) magmatik kayaçlardan yüzey kayaçlarına örnek olarak verilebilecek türlerdir. Kalker ise tortul kayaçlardandır ve magmatik kayaçlardan farklı bir oluşum sürecine sahiptir.

Doğru cevap C) Obsidyen'dir. Obsidyen, hızlı soğuma sonucu oluşan volkanik cam bir kayaçtır ve derinlik kayaçlarına değil, yüzey kayaçlarına örnek olarak verilir. Diğer dört seçenek (Granit, Siyenit, Gabro ve Peridotit) ise magmatik kayaçlardan derinlik kayaçlarına örnek olarak verilebilecek türlerdir.

Doğru cevap "A) I ve II" seçeneğidir. Yer kabuğunu oluşturan kayaçların kökeni magmadır (I) ve magmanın soğumasıyla öncelikle magmatik kayaçlar oluşmaktadır (II). Magmatik kayaçların çözünmesiyle metamorfik kayaçlar oluşmaz (III), bu nedenle III yanlış bir ifadedir. Magmatik kayaçlar doğrudan soğuyan magmadan oluşurken, metamorfik kayaçlar ise daha önceden var olan kayaçların basınç ve sıcaklık etkisiyle değişime uğraması sonucu oluşur.

Doğru cevap A) kıtalsal'dır. Yer kabuğu, litosfer olarak bilinen katmanın üstünde yer alır. Litosferin üst kısmı sial bileşeninden oluşur ve kıtalsal kabuk olarak adlandırılır.

Doğru cevap "B) Yoğunluk, sıcaklık ve kalınlığı diğer katmanlardan daha fazladır" ifadesidir. Yer kabuğu, diğer katmanlar olan manto ve çekirdekten daha düşük yoğunluğa, daha düşük sıcaklığa ve daha az kalınlığa sahiptir. Bu nedenle, yer kabuğu diğer katmanlardan daha hafif ve incedir. Yer kabuğu, gezegenimizin en dış katmanıdır ve çeşitli kayaç türlerinden oluşur.

Doğru cevap B) Jeolojik'tir. Jeolojik olayların ve oluşumların tarihlendirildiği, kayaçların yaşının saptandığı çalışma alanı jeolojik alandır.

Doğru cevap "D) I, II ve III" seçeneğidir. Dünyayı oluşturan üç ana katman, yer kabuğu (kıtasal kabuk ve okyanusal kabuk), manto ve çekirdekten oluşur. Yer kabuğu, Dünya'nın en dış katmanıdır ve kıtasal kabuk ve okyanusal kabuktan oluşur. Manto, yer kabuğunun altında yer alır ve astenosfer ve mantonun daha derin bölgelerinden oluşur. Çekirdek, Dünya'nın en iç katmanıdır ve dış çekirdek ile iç çekirdekten oluşur.

Boşluğa "B) Tor" gelmelidir. Yağmur ve kar sularının granitin çatlaklarında yaptığı kimyasal ayrışma sonucunda oluşan ve köşeleri yuvarlaklaşmış kaya bloklarına "tor" denir. Bu doğal süreç, granitin kimyasal yapısının suların etkisiyle çözünmesi ve kaya bloklarının zamanla yuvarlaklaşmasına neden olur.

Doğru cevap C) Kayacın yaşıdır. Kayaçların yer şekillerinin oluşumu üzerindeki etkileri arasında kayacın sertliği, tabakalı yapı özelliği, çözünebilme özelliği ve geçirimliliği gibi faktörler önemli rol oynar. Ancak kayacın yaşı, yer şekillerinin oluşumu üzerindeki etkileri değil, daha çok kayaçların oluşum tarihini belirlemek için kullanılır.

Bu sorunun cevap anahtarı "A) Andezit" olmalıdır. Çünkü andezit, volkanik bir kayaçtır ve başkalaşım sürecine maruz kalmaz. Diğer seçenekler olan gnays, şist, kuvarsit ve mermer ise başkalaşım kayaçlarına örnek olarak verilebilir. Başkalaşım kayaçları, yer kabuğundaki yüksek sıcaklık ve basınç altında meydana gelen değişikliklerle oluşan kayaçlardır.

Doğru cevap D) I, II ve III'dür. Kehribar, mercan kaya ve kömür, organik tortul kayaçlara örnek olarak verilebilir.

Bu sorunun cevap anahtarı "B) Kireç taşı" olmalıdır. Kireç taşı, kimyasal tortul kayaçlar arasında yer alır ve kırıntılı tortul kayaçlara örnek olarak verilemez. Diğer seçenekler olan kum taşı, çakıl taşı, kil taşı ve konglomera ise kırıntılı tortul kayaçlara örnek olarak gösterilebilir.

Evet, doğru cevap "E) Obsidyen (volkan camı) oluşumu burada gerçekleşir." olmalıdır. İç püskürük kayaçlarda, magmanın yer kabuğu içinde derinlerde soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelir ve obsidyen gibi volkan camı oluşumu bu tür kayaçlarda gerçekleşir. Obsidyen, hızlı soğuyan lavların camlaşması sonucu oluşan siyah renkte bir volkanik camdır.

Bu sorunun cevabı B) Başkalaşım'dır. Başkalaşım, kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç koşullarının etkisi altında kimyasal ve fiziksel değişikliklere uğradığı bir süreçtir. Bu süreç sonucunda metamorfik kayaçlar oluşur.

Bu sorunun cevabı D) Tortul'dur. Tortul kayaçlar, yeryüzünde bulunan diğer kayaçların aşındırılması, taşınması ve birikmesi sonucunda oluşan kayaçlardır. Bu süreçte aşındırılan parçalar, rüzgar, su, buz gibi dış kuvvetler tarafından taşınır ve sonrasında kara ve deniz çukurlarında birikerek tortul kayaçları oluşturur.

Bu sorunun cevabı A) Katılaşım'dır. Katılaşım, yer kabuğu altındaki magmanın yüzeye çıkamadan soğuyup katılaşması sonucu oluşan kayaç türünü ifade eder. Magmanın yüzeye çıkamadan soğuması durumunda içindeki mineraller kristalleşir ve bu kristaller bir araya gelerek kayaç oluşturur. Bu süreçte magma yüzeye ulaşmadan hızla soğur, bu nedenle kristaller genellikle küçük boyutludur.

Doğru cevap A) I ve II'dir. Tortul kayaçlar ve başkalaşım kayaçları, verilen seçenekler arasında yer alan kayaç türleridir. Yenilenmiş kayaçlar ise bu seçenekler arasında yer almaz.

Bu soru, öğrencilerin dünyanın iç yapısı hakkında temel bilgilere sahip olup olmadıklarını değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Verilen ifadeler arasından yanlış olanı seçmek gerekmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir. Çünkü "Manto yer kabuğu altında bulunur ve yer küre hacminin yüzde 20'sini oluşturur." ifadesi yanlıştır; manto, yer kabuğunun altında bulunur ve yer küre hacminin büyük bir kısmını oluşturur. Diğer ifadeler doğru bilgileri yansıtmaktadır.

Cevap anahtarı "C) I, II ve III" olmalıdır. Yer kabuğu, Dünya'nın en dış katmanıdır ve dünya yarıçapına göre göreceli olarak ince bir yapıdadır. Kalınlığı genellikle 7 ila 10 km arasında değişir. Bu katmanda farklı türde kayaçlar bulunur çünkü yer kabuğu, okyanus tabanında ve kıtasal bölgelerde farklı jeolojik süreçlerle oluşur.

Cevap anahtarı "E) Kayaçlar jeolojinin paleontoloji alt bilim dalı tarafından incelenir." olmalıdır. Kayaçlar, jeoloji bilim dalının ana konularından biridir ve paleontoloji, fosil ve yaşamın geçmişiyle ilgilenen bir alt bilim dalıdır. Kayaçlar, jeoloji bilim dalının ana konusudur ve kayaçların oluşumu, bileşimi ve özellikleri jeologlar tarafından incelenirken, paleontologlar fosilleri ve yaşamın geçmişini araştırırlar. Dolayısıyla, kayaçlar jeolojinin ana konusudur, paleontoloji ile değil.

Bu soru, öğrencilerin kayaçların tanımını anlamalarını ve temel kavramları ayırt etmeyi test etmeyi amaçlamaktadır. Doğru cevap A seçeneği olan "Kayaç"tır. Kayaçlar, bir veya birden fazla mineralin doğal olarak bir araya gelmesiyle oluşan kütlelerdir. Diğer seçenekler (element, krater, kil, toprak) kayaçların tanımına uymamaktadır.

Cevap anahtarı "D) I, II ve III" olmalıdır. Doğada organik olarak bulunabilen mineraller vardır, örneğin elmas organik bir mineraldir. Ayrıca, kristal bir yapıya sahip olan birçok mineral vardır, kristal yapı mineralin kimyasal bileşimine bağlıdır. Mineraller aynı zamanda kayaçların temel yapı taşlarıdır, çünkü kayaçlar çoğunlukla bir veya daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşur. Dolayısıyla, verilen üç ifade de mineraller için doğrudur. Mineraller doğal olarak oluşan, kristal yapıya sahip olan ve kayaçların yapı taşları olan maddelerdir.