2024-2025 10.Sınıf Coğrafya Dersi 1.Dönem 1.Yazılı Soruları (2022-08-10)

Çöl toprakları genellikle yağış miktarının az olduğu, bitki örtüsünün cılız veya yok denecek kadar az olduğu alanlarda bulunur. Bu nedenle organik madde içeriği düşüktür. Kireç oranı fazla olabilir. Ancak tuzluluk oranı genellikle yüksektir, çünkü az yağışın neden olduğu buharlaşma ile toprak yüzeyinde tuz birikmesi sık görülen bir durumdur. Tarımsal değeri düşüktür çünkü bitki yetiştirmek için gerekli olan su ve besin maddeleri sınırlıdır.

Çernozyum topraklar, kara toprak olarak da bilinirler ve genellikle Orta kuşakta, özellikle Ukrayna ve Rusya gibi bölgelerde bulunurlar. Ancak çernozyum topraklar genellikle kurak bölgelerde değil, daha nemli bölgelerde bulunurlar. Bu nedenle "Orta kuşağın kurak alanlarında görülür." ifadesi yanlıştır.

Podzol topraklar, genellikle nemli ve soğuk ortamlarda bulunan bir tür asitli toprak tipidir. A Horizonu beyaz gri veya soluk gri renkte olup, bu renk genellikle demir ve alüminyum bileşikleri ile ilişkilendirilir. Ancak, A Horizonu boz renkli değildir. Podzol topraklar organik madde bakımından zengindir ve ayrışmış organik madde içerirler. Bu nedenle, toprak besin açısından zengindir. Ayrıca, toprakta sızan suyun demir ve alüminyum bileşikleri ile taşınması sonucu A Horizonu üzerindeki renk değişimi oluşur. Toprak, yıkanma nedeniyle eluviyasyona uğrar, bu da mineral maddelerin alt katmanlara taşınmasını ifade eder. Organik madde bakımından zengin olmaları nedeniyle toprakta yıkanma ve eluviyasyon sıkça görülen durumlardır.

Kahverengi ve kestane renkli bozkır toprakları, genellikle kurak iklimlerin etkili olduğu bölgelerde bulunurlar. Bu topraklar, sıcak ve kurak koşullara uyum sağlamış bitki örtüsüne sahip alanlarda gelişir. Dolayısıyla "Kurak ikliminin hakim olduğu alanlarda görünür." ifadesi yanlış değildir.

Kahverengi orman toprakları, organik madde bakımından genellikle fakir olurlar. Bu tür topraklar genellikle mineral maddeler açısından zengindir ancak organik madde içeriği daha düşüktür. Organik madde, toprağın verimliliği için önemli bir faktördür, bu nedenle organik madde bakımından fakir olan topraklar tarım açısından genellikle daha zorlu olabilirler.

Terra rossa topraklar, genellikle Akdeniz ikliminin görüldüğü bölgelerde bulunur ve kırmızı renklidir. Bununla birlikte, bu topraklar kireç yönünden zengin olup, demir miktarı da yüksektir. Dolayısıyla "Bileşimindeki demir miktarı çok azdır." ifadesi yanlış bir bilgi içermektedir.

Doğru cevap, C) Mineral ve humus toprağın en üst katmanında bulunur. olmalıdır. Laterit topraklar, sıcak ve nemli iklim bölgelerinde, özellikle ekvator çevresinde görülen toprak türleridir. Bu toprakların üst katmanlarında genellikle mineral ve humus içeriği düşüktür. Daha üst katmanlar genellikle yıkanarak fakirleşir ve alt katmanlardaki mineraller toprağın yüzeyine taşınmaz. Bu nedenle, laterit topraklar organik madde bakımından fakir olabilir.

Zonal topraklar, genellikle düz veya eğimli yamaçlarda ana kayanın ayrışması ile oluşurlar. Bu topraklar, bölgede etkili olan iklim ve bitki örtüsüne göre değişir ve yer yüzündeki iklim ve bitki örtüsünün dağılışı ile genel olarak uyumludur. Ancak, zonal topraklarda daha fazla horizon bulunur; tipik olarak üç ana horizon (A, B, C) bulunur ve bunlar arasında farklı özellikler gösterirler. Sekiz çeşit toprak barındırmaları da yanlış bir bilgidir.

Soru azonal toprak türleri arasında yer almayanı sormaktadır. Azonal topraklar, iklim, bitki örtüsü ve eğim gibi etmenlerin etkisi altında oluşmamış toprak türlerini ifade eder. Rendiznalar, eğimli yamaçlarda oluşan ve erozyon sonucu oluşmuş olan toprak türüdür ve azonal topraklar arasında yer almaz. Diğer seçenekler (Litosoller, Regosoller, Lösler, Morenler) azonal toprak türlerindendir.

Zonal topraklar, belirli iklim ve bitki örtüsü koşullarına bağlı olarak oluşan ve genellikle geniş alanlarda bulunan toprak türleridir. Laterit, podzol, tundra ve alüvyal topraklar bu kategoriye örnektir. Ancak çöl toprakları, bu türden bir örnek değildir.

Diğer seçeneklerde iklimin toprak oluşumu üzerindeki etkileri ve özellikleri doğru şekilde açıklanmaktadır. Ancak B seçeneğinde verilen ifade yanlıştır, çünkü kurak iklimlerde topraklarda tuz ve kireç birikimi daha fazla olabilir.

Toprağın oluşumunu etkileyen faktörler arasında zaman, iklim, yeryüzü şekli, anakaya ve bitki örtüsü gibi doğal faktörler yer almaktadır. Teknolojik gelişmişlik ise toprağın oluşumunu etkileyen doğal faktörlerden biri değildir. Toprak oluşumu genellikle doğal süreçlerle gerçekleşir ve teknolojik gelişmişlik doğrudan toprak oluşumunu etkilemez.

B Horizonu, birikme katmanı olarak da adlandırılan ve kil, kireç, tuz gibi suda çözünen maddelerin biriktiği katmandır. Bu katman genellikle mineral zeminin altında bulunur ve genellikle toprağın alt katmanlarına aittir. Bu katmanın varlığı toprak profilinin oluşumunu ve bileşimini etkiler.

A Horizonu, toprak profilinin en üst katmanıdır ve bitki köklerinin ve diğer canlı organizmaların en fazla bulunduğu katmandır. Ayrıca humus bakımından zengindir ve genellikle diğer katmanlara göre daha koyu renktedir. Bu katman, bitkilerin büyümesi için önemli olan besin maddelerini içerir. Toprak profilinin en üstünde yer aldığı için bitki yetiştiriciliği için önemlidir.

Topraklar, farklı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip tabakalardan oluşur. Bu tabakalara "horizon" adı verilir. Olgun bir toprak üç tabakadan meydana gelir: A Horizonu (en üst katman, bitki köklerinin bulunduğu ve humusun yoğun olduğu katman), B Horizonu (altta yer alan katman, minerallerin biriktiği katman) ve C Horizonu (en altta yer alan ana kayanın olduğu katman). Toprak oluşumu, çevre koşullarına (iklim, anakaya gibi) bağlı olarak farklılık gösterebilir.

Sıcaklık ve nemin fazla olduğu ekvatoral gibi alanlarda kimyasal ayrışma daha yoğundur. Yüksek sıcaklık ve nem, minerallerin kimyasal reaksiyonlara daha yatkın hale gelmesine neden olur, bu da toprakta kimyasal ayrışmanın daha hızlı gerçekleşmesine yol açar.