2024-2025 9.Sınıf Coğrafya Dersi 1.Dönem 1.Yazılı Soruları (2022-08-10)

23 Eylül tarihi Kuzey Yarımküre için sonbaharın başladığı günü ifade eder. Bu tarih, Kuzey Yarımküre'de güz mevsiminin başlangıcı olarak kabul edilirken, Güney Yarımküre'de ise ilkbaharın başlangıcıdır. Bu nedenle, "Güney yarım kürede son baharın başladığı gündür." ifadesi yanlıştır.

21 Mart tarihi, Bahar Ekinoksu olarak adlandırılan dönemdir ve bu tarihte Kuzey Yarım Küre'de en uzun gündüz yaşanır. Güneş ışınları ekvatora dik açı ile düştüğü için gece ile gündüz süreleri neredeyse eşittir. Bu nedenle en uzun gündüz yaşanırken, gece süresi de en kısa olur.

Eksen eğikliği, Dünya'nın ekseninin eğik olması nedeniyle birçok olayı etkiler. Aydınlanma çizgisi, kutup daireleri ve kutup noktaları arasında yer değiştirme (I), aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanma (II) ve matematik iklim kuşaklarının oluşumu (III) gibi olaylar eksen eğikliğinin sonuçları arasında yer alır.

İlk ifade doğru bir şekilde ifade etmektedir ki dünyanın dönüş hızı her zaman aynı değildir. İkinci ifade ise yanlıştır; Dünya güneşten uzaklaştıkça dönüş hızı artmaz, bununla ilgili bir bilimsel temel bulunmamaktadır. Üçüncü ifade ise doğrudur; Dünya'nın güneş etrafında en hızlı döndüğü tarih 3 Ocak'tır.

Verilen özellikler, "C) 21 Mart -- 23 Eylül" tarih aralığında gerçekleşir. Bu tarih aralığı, ilkbahar ekinoksu (21 Mart) ile sonbahar ekinoksu (23 Eylül) arasındaki dönemi kapsar. Bu dönemde, Dünya'nın yarımküreleri arasındaki mevsim farkı nedeniyle gece-gündüz süreleri yaklaşık olarak eşittir ve güneş ışınları ekvatora dik açı ile gelir.

Verilen tanımlar arasından doğru olmayanı belirlemek için inceleme yapabiliriz: A) Yer Ekseni: Doğru. Yer ekseni, kutup noktalarından ve yerin merkezinden geçtiği varsayılan doğrudur. B) Ekinoks: Doğru. Ekinoks, 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde gerçekleşen gün ve gecenin eşit olduğu dönemleri ifade eder. C) Solstis: Doğru. Solstis, 21 Aralık ve 21 Haziran tarihlerinde gerçekleşen günün en uzun ve en kısa olduğu dönemleri ifade eder. D) Eksen eğikliği: Doğru. Eksen eğikliği, yörünge düzlemi ile Ekvator arasındaki açıdır ve dünyanın mevsimlerin oluşmasında etkili olan bir faktördür. E) Ekliptik: Yanlış. Ekliptik, Dünya'nın Güneş çevresindeki yörüngesini ifade eder, ancak "Dünyanın günlük hareketi" ile ilgili değildir. Sonuç olarak, verilen tanımlar arasında yanlış olan "E) Ekliptik: Dünyanın günlük hareketidir." ifadesidir.

Cevap Anahtarı: **E)** Ekvatorda alaca karanlık süresi kısa olur. Dünya'nın yörüngesel hareketi nedeniyle ekvatorda alacakaranlık süresi (gün batımından sonra tam karanlık başlamadan önceki dönem) diğer enlemlere göre daha kısadır, çünkü Dünya'nın dönme hareketi ve eğik yörüngesi nedeniyle güneşin gökyüzünde daha dik bir açıyla ilerlemesi sonucu gün batımı hızla karanlığa döner. Bu nedenle, verilen seçenekler arasında "E) Ekvatorda alacakaranlık süresi kısa olur" ifadesi dünyanın elips şeklindeki hareketi sonucunda oluşan bir durum değildir.

Verilen ifadeler arasından yanlış olanı belirlemek için inceleme yapabiliriz: A) Doğru. Dünyanın güneş etrafında yaptığı hareket yıllık hareket olarak bilinir. B) Yanlış. Dünya'nın güneş etrafındaki yaptığı hareket "geoit" şeklinde değil, "elips" şeklindedir. C) Yanlış. Dünyanın güneş etrafında bir turunu tamamlaması 365 gün ve 6 saat değil, yaklaşık olarak 365 gün 6 saat 9 dakika 10 saniyedir. D) Doğru. Dünyanın güneş etrafındaki bir turunun tamamlanması takvim yılını oluşturur. E) Yanlış. Yörüngenin bulunduğu düzleme "ekliptik düzlemi" denir, "yörünge düzlemi" olarak değil. Sonuç olarak, verilen ifadeler arasından yanlış olan "B) Dünya güneş etrafındaki yaptığı hareket geoit şeklindedir." ifadesidir.

Günlük sıcaklık farkları, güneşin yeryüzünü farklı açılarla aydınlatması ve dünyanın dönme hareketi sonucu oluşur. Bu sıcaklık farkları, hava kitlesinin yükselip alçalmasına neden olur. Bu yükselip alçalma hareketleri de rüzgarların oluşmasına neden olabilir. Rodos rüzgarları ise bu nedenle oluşan rüzgarlardan biridir. Yani, "D) Rodos rüzgarlarını oluşturur" ifadesi, günlük sıcaklık farklarının rüzgar oluşumuyla ilişkisini doğru bir şekilde ifade etmektedir.

Doğru cevap D) Yarım kürelerde mevsim süreleri farklı olur olmalıydı. Dünya'nın eğik eksenli hareketi (eksen eğikliği) nedeniyle yarım küreler arasında mevsim süreleri farklılık gösterir. Kutuplara yakın bölgelerde kışlar daha uzun ve soğuk, yazlar daha kısa ve serin geçerken, ekvatordan uzaklaşıldıkça mevsimlerin süresi ve özellikleri değişir.

Bu soruda verilen özellikler, **C) Dünyanın batıdan doğuya doğru dönmesi sonucu** olarak açıklanır. Dünya, batıdan doğuya doğru dönerken yerel saatlerde de doğu bölgeleri önceye geçtiği için doğuda yerel saat ileride, batıda geride olur. Aynı şekilde, Coriolis etkisi nedeniyle sürekli rüzgarlar Kuzey yarım kürede sağa, güneyde sola sapar ve güneş doğuda doğar, batıda geç doğar. Bu etkiler Dünya'nın dönme hareketinin sonuçlarıdır.

Bu sorunun cevap anahtarı **D) Çizgisel hız Ekvatordan kutuplara doğru artar** olarak belirtilmiştir. Dünya'nın dönme hareketi sonucunda oluşan çizgisel hız, Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalır, çünkü Ekvator daha uzun bir yolu daha kısa bir sürede tamamlar. Bu nedenle Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe çizgisel hız azalır. Diğer verilen ifadeler ise doğrudur ve dünyanın günlük hareketi ile ilgili gerçekleri yansıtır.

Doğru cevap "B) Grup vakti" olacaktır. Tanımınızı "Güneşin ufkun altına inmesi sonucunda oluşan alaca karanlık aşamasıdır." olarak verdiğinizde, bu açıklama "Grup vakti" tanımı ile örtüşmektedir.

Cevap anahtarı **C) I ve III** olarak belirtilmiştir. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe, parellerin uzunlukları azalır çünkü dünya yüzeyi küresel olduğu için ekvatora yakın bölgeler daha geniştir. Aynı şekilde, kalıcı kar alt sınırı da ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalır çünkü daha soğuk bölgelerde karlı alanlar daha alçak enlemlere kadar inebilir. Meridyenler arası mesafe ise ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalmaz, çünkü meridyenler dünya yüzeyindeki dairesel çizgilerdir ve birbirine eşit uzaklıktadır.

Doğru cevap A) Güneş ışınlarının yere düşme açısı küçülür. şeklindedir. Güneş ışınları ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe daha dik bir açıyla düşer, bu da daha fazla dağılma ve daha az ısınma anlamına gelir. Diğer seçenekler doğru bilgiler içerir.

Doğru cevap "B) Cisimlerin gölge boyları kutuplara doğru kısalır." olacaktır. Dünyanın küresel şekli nedeniyle güneş ışınları ekvatordan daha dik bir açıyla gelir, bu da cisimlerin gölge boylarının kutuplara doğru daha kısa olmasına neden olur.

Doğru cevap D) Kutuplar ekvatora göre dünyanın merkezine daha uzaktır. şeklindedir. Dünyanın geoit şeklinde olması nedeniyle kutuplar ekvatora göre daha uzakta bulunur ve bu durum yer çekim kuvvetinin farklılıklarını etkiler. Diğer verilen bilgiler ise doğru sonuçlardır ve Dünya'nın geoit şeklinin sonuçlarına aittir.

Dünya'nın eğik eksenli bir şekilde dönmesi, mevsimlerin oluşmasına ve güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısının değişmesine neden olur. Bu durum, gün içinde ve yıl boyunca cisimlerin gölge uzunluklarının da değişmesine yol açar. Dolayısıyla, seçenekler arasında yer alan "D) Yıl içinde cisimlerin gölge uzunlukları sabit kalır" ifadesi doğru değildir.

Dünya'nın güneş etrafında dönmesi, günlük rüzgarların oluşmasına neden olur. Dünya'nın dönme hareketiyle birlikte güneş ışınları farklı açılarda düşer ve bu da hava sıcaklıklarındaki farklılıkların sebep olduğu hava hareketlerini yani rüzgarları oluşturur. Bu nedenle, günlük rüzgarlar Dünya'nın güneş etrafında dönmesinin bir sonucudur.

Doğru cevap E) I, II ve III'dir. Dünya'nın günlük hareketi sonucunda fiziksel çözülme (gel-git olayları), merkez kaç kuvveti ve yerel saat farkları meydana gelir. Bu nedenle doğru cevap E) seçeneğidir. Dünya'nın günlük dönüş hareketi sonucunda hem fiziksel çözülme (gel-git olayları) hem de merkez kaç kuvveti meydana gelmez. Ancak, bu hareket sonucunda yerel saat farkları meydana gelir. Dünya'nın farklı bölgeleri güneşin doğuş ve batış saatlerinde farklılık yaşar, bu da yerel saat farklarına neden olur.

Cevap: C) I ve III I. İfade doğrudur. Dünya'nın şekli nedeniyle ekvatorun uzunluğu, bir meridyen dairesinin uzunluğundan daha fazladır. Yani Dünya'nın çevresi ekvator hattında daha uzundur. II. İfade yanlıştır. Dünya'nın şekli, ekvatorun daha fazla güneş ışığı aldığı ve bu nedenle daha sıcak olduğu bir etki yaratır. Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri azalır. III. İfade yanlıştır. Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı, ekvator ve kutuplar arasında aynıdır. Ekvator hattında daha hızlı dönen bir nokta yoktur.

II. İfade doğrudur. Dünyanın şekline "geoit" denir. Geoit terimi, Dünya'nın gerçek şeklini yani hafifçe basık ve ekvator çevresinde genişlemiş bir küre şeklini ifade eder. III. İfade doğrudur. Dünyanın geoit şekli, kendi ekseni etrafındaki dönüşü sırasında oluşan merkezkaç kuvvetiyle değil, Dünya'nın kendi kütleçekim kuvveti ile şekillenmiştir. Merkezkaç kuvveti, Dünya'nın dönme hareketinden kaynaklanan bir olgu olup, şeklinin oluşumuna etki etmez. I. İfade ise yanlıştır. Dünya, geoit şekli nedeniyle ekvator çevresinde genişlerken, daralmaz; kutuplarda ise basıklaşmaz, normalden daha küçük bir yarıçapa sahiptir.

Sorunun cevap anahtarı D) II ve IV olmalıdır. II. Güneş ışınlarının yere düşme açılarının kutuplara doğru küçülmesi: Dünya'nın eğik dönme eksenine sahip olması nedeniyle güneş ışınları yere düşerken ekvator bölgesine dik gelirken, kutuplara yaklaştıkça daha düşük bir açıyla gelir. Bu, Dünya'nın küresel şeklinin bir sonucudur. IV. Yüksek yerlerde sıcaklık değerlerinin düşük olması: Yükseklik arttıkça atmosferin sıcaklık profilinde değişiklikler olur. Genellikle yükseklik arttıkça sıcaklık düşer. Bu, Dünya'nın yüzeyinin eğriliği ve atmosferin bileşimi ile ilgilidir ve küresel şeklin bir sonucudur.

. Doğru cevap, E) V - III olmalıdır. Çünkü soru en uzak ve en yakın merkezleri sormaktadır. Dünya'nın çizgisel dönüş hızı, ekvatora en yakın (V) ve kutuplara en uzak (III) olan merkezlerde en yüksektir. Bu nedenle doğru cevap E) V - III olmalıdır.